N. Bozorboyev, X. I. Yusupov, R. A. Narov, A. M. Ilmuradov, V. Rasulov, B. T. Xushnazarov, F. N. Bozorboyev, I. N. Salimova Bino va inshootlarni barpo etish texnologiyasi darslik

7.1. Kotlovan qazish va asosni tayyorlash 

Kotlovanni qazishni turli xildagi ekskavatorlar bilan panduslar va

ularsiz qurish yo‘li bilan amalga oshiriladi. Asosga bo‘lishi mumkin bo‘lgan
katta yuklanishlarda kotlovanlarni zichlashtirish amalga oshiriladi, bunda
gruntga massasi 15 t gacha bo‘lgan trambovka 4 ... 8 m balandlikdan
tashlanadi.
Odatda kotlovanni oxirigacha qazib bitkazmaslik 15 ... 30 sm ni
tashkil etadi. Bu grunt qatlamini buldozer, qirg‘ich, rejalagich yoki dastaki
usulida olib tashlash mumkin.
Asosni tayyorlash. Poydevorlarni montaj qilish faqat tayyorlangan
asos qabul qilingandan keyingina boshlanadi, xususan:
1. Yerli asos qumli gruntlarda tozalash yo‘li bilan yoki agar
poydevorlar boshqa gruntlarda barpo etiladigan bo‘lsa, qum to‘kish yo‘li
bilan tekislanadi. Qum tashlangan qatlam qalinligi kamida 5 sm va 15 sm
dan ortiq bo‘lmasligi kerak. Balchiq aralashmagan yoki chang zarrachalari
bo‘lmagan yirik qum qo‘llaniladi. Qum bo‘lajak poydevorlardan tashqari
chet joylarga ham sepiladi: har bir tomondan kamida 10 sm.
2. Yer osti suvlari yoki atmosfera yog‘inlari bilan juda
kuchsizlantirilgan grunt 5...8 sm qalinlikdagi tosh yoki shag‘al qatlami bilan

65

zichlashtiriladi, trambovkalanadi, ustidan qalinligi kamida 3 sm bo‘lgan
kuchsiz betondan asos quriladi.
3. Yer osti suvlari satxi baland bo‘lganligi munosabati bilan suvga
to‘yingan asos qalinligi 8...10 sm bo‘lgan tosh yoki shag‘al bilan
zichlanadi, unga gudron quyilgandan so‘ng (neftdan yonilg‘i va moy
fraksiyalarini haydab olingandan so‘ng qolgan qoldiq) 2...5 sm qalinlikda
asfalt beton aralashmasi yotkiziladi. Ustidan temirbeton poydevor plita
ko‘rinishidagi asos quriladi.
Qumli yoki betonli tayyorgarlik inshootdan yer asosiga yuklanishini
bir tekis uzatilishini ta’minlaydi.