N. Bozorboyev, X. I. Yusupov, R. A. Narov, A. M. Ilmuradov, V. Rasulov, B. T. Xushnazarov, F. N. Bozorboyev, I. N. Salimova Bino va inshootlarni barpo etish texnologiyasi darslik

Obnoskalarni tuzilishi, o‘qlarni mahkamlash (4.1-rasm). Qurilish
obnoskasi bino o‘qlarini rejalashtirish , kotlovan konturlarini aniqlash va ularni

41

joyida mahkamlash uchun xizmat qiladi. U bino perimetri bo‘ylab uzluksiz va
uzlukli bo‘lishi mumkin. Uzlukli obnoska ob’yektdagi qurilish mashinalari va
transport vositalari harakatini qiyinlashtirmaganligi uchun ma’qulroqdir.

4.1-rasm. Obnoskalarni tuzilishi va o‘qlarni mahkamlash: 
a – kotlovanni planlashtirish sxemasi; b – obnoska elementlari; 1 – yog‘och elementlardan 
obnoska; 2 – shtir- o‘qni mahalliy joyga biriktirilgan nazorat belgisi; 3 – kesilgan taxta; 4 – 
mix o‘qni obnoskada mahkamlash (qotirish) uchun; 5 – obnoska ustuni. 

Obnoska geodezik instrumentlar yordamida binoni tashqi konturini hosil

qiluvchi asosiy o‘qlarga parallel holda va qurilish jarayonida ularni
o‘zgarmasligini ta’minlovchi masofada o‘rnatiladi.
Obnoska bir-biridan 3 m masofada gruntga qoqilgan ustunlar karkasidan
iborat. Tashqi tarafdan kamida uchta ustunga qalinligi 40...50 mm kesilgan
taxtalar qoqiladi. Hamma taxtalarni yuqori qirralari nivelir yordamida nazorat
qilinib gorizontal joylashtiriladi. Obnoskani ma’qul balandligi 0.5...1.2 m.
Konstruktiv jihatdan obnoska yog‘ochdan yoki metalldan bo‘lishi mumkin.
Metall obnoskani afzallik tomoni ishda qo‘layligi, yengil demontaj qilinishi va
ko‘p marta foydalanish mumkinligi.
Kotlovan chetidan obnoskagacha bo‘lgan masofa 3...4 m dan kam
bo‘lmasligi kerak. Bu masofa shunday hisob bilan tekshiriladikim, kotlovan
qazilishida obnoska ustivorligi bo‘zilmasin. Obnoska bo‘lajak binoni uni
tomonlariga paralel ravishda o‘rab oladi, unda odamlar va transport o‘tishi
uchun o‘zilishlar hosil qilinadi.

42

Rejalashtirish chizmalaridan hamma ma’lumotlar obnoskaga
ko‘chiriladi, xususan binoni asosiy o‘qlari ko‘chirilib mixlar bilan
mahkamlanadi, bo‘ylama va ko‘ndalang o‘qlar tarang tortilgan sim yoki arqon
ip yordamida mixlarga mahkamlanadi. Devorlar o‘qidan bulajak kotlovanni
chetlari chiqarilib ular ham mixlar yordamida obnoskalarda belgilanadi.
Chetlarni o‘zi ham simlar yordamida “natura” holatiga ko‘chiriladi.
Bo‘ylama va ko‘ndalang o‘qlari simlarining kesishuv o‘rni binoning
asosiy o‘qlari kesishuvini aniqlaydi va ular shoqul yordamida tekshiriladi,
hamda ular oldin geodezik instrumentlar yordamida aniqlangan va yerda
mahkamlangan no‘qtalar bilan mos kelishi kerak.
Binoning asosiy o‘qlari mahkamlangan obnoskalardan ma’lum masofada
har ehtimolga qarshi ularni buzilishini e’tiborga olgan holda o‘q chiziqlarini
mahkamlovchi nazorat belgilari − shtirlar o‘rnatiladi.Odatda bular gruntga
obnoskadan 5...10 m masofada qoqilgan va yer sathidan 2...6 sm masofada
chiqib turuvchi armatura sterjenlardir.
Chiziqli-cho‘ziqli inshootlarning gorizontal uchastkalarda har 50 m da,
qayriladigan uchastkalarda har 20 m da faqat ko‘ndalang obnoskalar o‘rnatiladi.
Obnoskalar qurilaetgan binoning yer osti qismini barpo etgunga qadar
buzilmay saqlanadi, keyin bevosita binoni o‘ziga ko‘chiriladi. Hozirgi davrda
lazer geodezik priborlar paydo bo‘lganligi munosabati bilan obnoskalardan kam
foydalanilayapti, o‘qlar qurilish maydonining vaqtinchalik bino va inshootlarida
(inventar xonalar, devor va boshqalar) aks ettirilayapti.