N. Bozorboyev, X. I. Yusupov, R. A. Narov, A. M. Ilmuradov, V. Rasulov, B. T. Xushnazarov, F. N. Bozorboyev, I. N. Salimova Bino va inshootlarni barpo etish texnologiyasi darslik

Qurilish maydonini birinchi bor tekislash oldin ko‘rib o‘tilgan barcha
tayyorlov ishlaridan keyin va maydondagi kotlovan uchun mo‘ljallangan
maydonni tayyorlash va o‘zlashtirishdan oldin bajariladi.

---

46

4.3. Yer usti va grunt suvlarini qaytarish 

Bu sikldagi ishlarga kiradi:

• balandlikda joylashgan va suvni qochiradigan ariqlarni qurish,
do‘ngliklar hosil qilish;
• ochiq va yopiq drenajlar;
• omborlar va montaj maydonlari yuzalarini tekislash.
Yer usti suvlari atmosfera yog‘inlaridan hosil bo‘ladi( yomg‘ir va qor-
muzni erigan suvlari). Yer usti suvlari “begona” , qushni yuqori uchastkalardan
keluvchi va “yaqin” ya’ni bevosita qurilish maydonida hosil bo‘luvchilarga
ajraladi.
Qurilish maydoni yer usti “begona” suvlaridan himoya qilingan bo‘lishi
kerak, buning uchun kelayotgan suvlar to‘xtatilib maydondan tashqariga
qaytariladi. Suvlarni to‘xtatib qaytarish uchun balandlikda joylashgan va suvni
qochiradigan (chiqaradigan) ariqlar quriladi yoki qurilish maydonini balandroq
qismida do‘ngliklar hosil qilinadi. Suvni qochiradigan ariqlar yomg‘ir va erigan
suvlarni qurilish maydonidan tashqari tarafdagi pastroq joylarga o‘zatadi.
Rejalashtirilgan kelayotgan suv hajmiga qarab suvni qochiruvchi ariqlar
chuqurligi 0.5 m , kengligi 0.5...0.6 m dan kam bo‘lmasligi, qirg‘og‘ini
balandligi hisobiy suv sathidan 0.1...0.2 m dan kam bo‘lmasligi kerak. Ariq
novini suv yuvib ketmasligi suvni harakat tezligi qum uchun 0.5....0.6 m/s,
qumoq gruntlarda 1.2...1.4 m/s dan oshmasligi kerak. Ariqlar doimiy
qazilmalardan kamida 5 m va vaqtinchalik qazilmalardan kamida 3 m narida
joylashishi kerak. Loydan to‘lib qolmasligini oldini olish uchun suvni
qochiradigan ariqlarni bo‘ylama profili buylab nishabligi kamida 0.002 dan
oshmasligi kerak. Ariqni devori va tubi chim, toshlar, shox-shabbalar bilan
himoya qilinadi.
“Yaqin” yer usti suvlarini qaytarish uchun maydonni vertikal
tekislaganda unga ma’lum qiyalik berilib ochiq yoki yopiq suv oqib tushish

---

47

tarmoqlari quriladi, hamda majburan qo‘yilish hisobiga eletronasos yordamida
ishlovchi suv qaytaruvchi quvurlar tarmog‘i hosil qilinadi. Yer osti grunt suvlari
sathi baland bo‘lib maydonda suv ko‘payganda, quritish ochiq yoki yopiq
turdagi drenaj sistemalari orqali amalga oshiriladi. Drenaj sistemalari
umumsanitar va qurilish sharoitlarini yaxshilash uchun va yer osti grunt suvlari
sathini tushirishga xizmat qiladi.