N e I t va gaz m ahsulotlarining I izik-kimyoviy tahlili


ta’sirida elektr maydonning


Download 4.68 Mb.
Pdf ko'rish
bet27/103
Sana27.07.2023
Hajmi4.68 Mb.
#1662953
1   ...   23   24   25   26   27   28   29   30   ...   103
Bog'liq
Neft vf gaz mahsulotlarininu fizik-kimyoviy tahlili. Fozilov S.F, Mavlonov B.A va boshqalar

ta’sirida elektr maydonning 
hosil bo‘lishi.
46


uchun ст-ning h a r xil b od ish i tushunarli. P ro to n bilan qodshni atom
va gruppalarining elektronakseptor xossasi qancha katta bodsa, proton 
shun ch a kam ekranlashadi. C hunki bu gruppalar proton atrofidagi 
elektronlarni o ‘ziga tortad i, natijada p ro to n atrofida elektronlar hosil 
qilgan y o ‘nalishi N 0 ning antiparallel lokal m aydon kichik b odadi va 
rezonans N 0 ning kichikroq qiym ati (kuchsiz m aydon) da yuzaga 
keladi. E lek trond o nor atom va gruppalar aksincha ta ’sir k o ‘rsatadi. 
E lektronakseptor ato m va gruppalarga F , Cl, N 0 2, C N , O R , C O O R
elektrondonorlarga radikallarga (C N 3, C
2
H
5
va h .k.) ni misol qilib 
keltirish m um kin.
M olekulada turli h olatda proto nlarn in g turli chastotalarda bera- 
digan signallari kimyoviy siljish deyiladi. K o ‘p in ch a kimyoviy siljish 
deb spektrdagi turli signallar o'rtasidagi m asofaga aytiladi:
1“ - ^ . 1 0
6
= 1 , 7 va I Z ° - % .1 0
6
= 1 ,7 . 
(23)
60 
1 0 6
1 0 0 1 0 6
Bu ikkala tu sh u n ch a aslida bitta narsadir. T urli laboratoriyalar 
h a r xil spektrom etrlarga ega. U lar ishchi chastotalari (40, 60 yoki 
100) M G s bilan b ir-b irid an farq qiladi. M a ’lum ki, rezonans signal 
chastota (v) ga t o ‘g‘ri proporsionaldir. Shunday ekan turli chas­
to talard a olingan bitta m oddaning signali h a r xil bodishi zarur. C hu - 
n o n ch i 60 M G s li asbobda b iro r p ro to n 102 gersda rezonans bersa
100 M G s lida bu qiym at 170 G s ga teng bodadi. Turli chastotalarda 
olingan signallarni taqqoslash u ch u n gerslarda ifodalangan signal 
chastotasi ishchi chastotaga bodinadi. Qulaylik uch u n bu nisbat 10 ga 
k o ‘paytiriladi. H osil qilingan birlik ishchi chastotaga nisbatan olingan 
m illion hissalari deyiladi. M asalan, yuqoridagi m isol uchun har ikkala 
h o ld a h a m m illion hissa (m. h) ga ega b odam iz.
P rotonlarning tajribada topiladigan kim yoviy yoki rezonans sil- 
jishlari o'zgarm asm i yoki biror narsaga nisbatan olinadim i, degan 
savol ofiinlidir. A lohida olingan, y a’ni h ech qanday q o ‘shnilari va 
elektroni b od m ag an p ro to n n in g kimyoviy siljishini odchab, uni nol 
deb qabul qilib, boshqa «o‘rab olingan» pro to n lar rezonans signallarini 
shunga nisbatan aniqlash m um kin, lekin proto n n in g absolut rezonans 
signalini aniqlash qiyin. Shuning u ch u n etalo n m od dadan foyda­
laniladi. E talon im koniyati b o rich a bittagina signal berishi, u ham
k o ‘pchilik p ro tonlar beradigan signaldan ch etd a joylashishi zarur. 
Bu talablarga tetram etilsilan [(C H
3
)
4
Si] javob beradi. X alqaro etalon
47


sifatida qabul qilingan tetram etilsilan (T M S) b irm uncha afzalliklarga 
ega. B irinchidan, undagi ikkita p ro to n ham bir xil qurshab olingan. 
Shuning uch u n ular ham m asi b itta chastotada energiya yutadi, ya’ni 
spektrda yagona c h o ‘qqi kuzatiladi. Bu signal ham kuchli m aydonda 
yotadi. N eft ham da gazlardan ajratib olingan organik birikm alardagi 
b arch a protonlari nisbatan kuchsiz m aydonda rezonansiga uchraydi. 
Ikkinchidan, T M S boshqa organik m o dd alar bilan deyarli kimyoviy 
ta ’sirlashm aydi. N iho y at, u u chu v ch an d ir (spektr olib b o ‘lingandan 
keyin, m oddani yana osongina ajratib olish m um kin). T M S n ing
kam chiligi sh undan iboratki, h am m a organik birikm alar u bilan ara- 
lashm aydi. Bunday paytda k o ‘pin ch a TM S o ‘rniga benzol, uchlam chi 
butil spirt yoki suv ishlatiladi (suv m oddaga aralashtirilm aydi, u 
tashqi standart vazifasini bajaradi). O datda, T M S ning signali 0 deb 
qabul qilinadi.
(C H 3) C - C H 2C O C H
T M S

Download 4.68 Mb.

Do'stlaringiz bilan baham:
1   ...   23   24   25   26   27   28   29   30   ...   103




Ma'lumotlar bazasi mualliflik huquqi bilan himoyalangan ©fayllar.org 2024
ma'muriyatiga murojaat qiling