N e I t va gaz m ahsulotlarining I izik-kimyoviy tahlili

4 .1 - § . M ass-spektrom etriya tahlil usuli
Bu tahlil usuli neft va gaz m ahsulotlaridan olinadigan m o d d a ­
larning sifatini va m olekular og‘irligini aniqlashga yordam berishi 
bilan birga: ultrabinafsha (U B ), infraqizil (IQ), yadro m agnit rezonansi 
(Y M R ) usullarida olingan m a ’lum otlarni t o ‘ldiradi.
M ass-spektrom etriya m oddani tekshirishning shu m odda massasini 
(k o ‘p in ch a, m assaning zaryadga nisbati m /e  ni) va tekshirilayotgan 
m od d ad an olinadigan yoki o'rganilayotgan aralashm ada b o r b o 'lg an
ionlarning nisbiy m iqdorini aniqlashga asoslangan. Bu usulda m odda 
m ass-spektral asboblar yordam ida tekshiriladi.
M ass-spektrom etriya usuli bilan m olekuladagi funksional gruppalar 
m olekulaning qaysi jo y ida joylashganligini, ayniqsa, m olekulaning 
tashqarisiga joylashgan yon zanjirlarni aniqlash m um kin. Bu usulda 
tahlil u c h u n oz m iq dorda (
1 —
2
m illigram m ) m o dda sarflanadi va 
qisqa vaqt ichida m a ’lu m o t olinadi.
Tekshirilayotgan m o dd a gaz, suyuq, qattiq bo'lishidan q a t’i nazar, 
ular past h a ro ra td a bug' holatiga o'tkaziladi. S o'n g ra elektron oqim i 
bilan m olekulaga kuchli zarba beriladi, natijada m olekula elektron 
chiqarib, m usbat zaryadli zarrachaga aylanadi. Bu zarrachalar m agnit 
m aydoniga t a ’sir etib, k ollektor orqali hisobga olinadi.
M asalan, aseton m olekulasiga elektronlar oqim i t a ’sir ettirilganda 
dastlab u m usbat zaryadli zarrach a (a) ga aylanadi, so'ng ra m etil 
radikal chiqib ketib 43 m /e  og'irligiga ega b o'lg an zarracha (b) hosil 
b o 'lad i:
C H
3
- C = 0 + e - ^ C H
3
- C = 0 — £ ^ ^ C H
3
- C = o +
I 
I 
m/e 4 3
CH3 
CH3
a) 
b)
Etil spirtining parchalan ishi quyidagi sxem a b o 'y ich a ikki y o 'n a - 
lishda ketadi: