N e I t va gaz m ahsulotlarining I izik-kimyoviy tahlili

H + / N a + 
[ H + ]■ [R H ] •
Tarkibida ikki valentli ionlar b o ‘ladigan eritm a uchun:
133

---

[ H + ] [ C a R 2 ] 
[ С а + 2 ] [ H R ] 2 '
Tarkibida xlorid io n C l- b o ‘ladigan eritm a R O H an ionit bilan 
o ‘zaro t a ’sirlashganida h a m xuddi shunday alm ashinish jarayoni sodir 
b o ‘ladi:
H a r bir ionning sm ola va eritm a orasida taqsim lanishini taq sim ­
lanish koeffitsiyenti orqali ifodalash m um kin:
U shbu m uvozanat ion alm ashinish konstantasi orqali aniqroq 
tavsiflanadi:
bu yerda: a — zarrachalar aktivligi.
A lm ashinish konstantalari taqsim lanish koeffitsiyenti bilan quyida- 
gicha bog‘langan:
M uvozanat konstantasi orqali io n lam ing sorbsiyalanish darajasini 
aniqlash m um kin. Agar К = 1 b o ‘lsa, siqib chiqariluvchi va siqib 
chiqaruvchi ionlam ing yutilish darajasi bir xil bo'ladi, K >  1 bo'lganida 
siqib chiqaruvchi io nn ing sorbsiyasi kuchliroq, К < 1 b o 'lg an d a esa 
siqib chiqariluvchi ionning sorbsiyasi kuchli bo'ladi. Agar harakatchan 
faza ion alm ashinuvchi sm olaga nisbatan siljisa, eritm a bilan ion 
alm ashinuvchi orasidagi m uvozanat holati quyidagicha bo'lad i:
bunda: V — siqib chiqaruvchi eritm aning hajm i, sm 3; С — eritm adagi 
siqib chiqaruvchi io n n in g konsentratsiyasi, m o l/j; m — io n itnin g
R - O H + Cl
R - C l + OH
P
- tC a R 2 ] . 
p
_ [ R ~ C 1 ] . 
p
_ [ R N a ]
Ca+2 
[ C a + 2 1 ’ 
C1 
[ C l - ] ’ 
Na+ 
[ N a + ] '
К  = V ■
 C z/ m 2 ■
 a ■
S  ,
(50)
П
134

---

alm ashinish sig‘im i, m ol/g; a — kolonkadagi sm ola qatlam in ing
balandligi, sm; S — kolonkaning k o ‘ndalang kesimi, sm 2; г — siqib 
chiqarilgan ionning zaryadi.
A lm ashinish m uvozanati konstantalari orasidagi farq qanch a katta 
bo‘lsa, kationlarni ajratish sh u n ch a sam arali b o ‘ladi. K ationlar a ra ­
lashm asini ajratish im koniyati va sam aradorligi selektivlik (tanlov- 
chanlik) koeffitsiyenti yordam ida aniqlanadi. Bu koeffitsiyent ajrati- 
luvchi ikkita io n n in g alm ash in ish m u v o zan ati k o n sta n ta la rin in g
nisbatidan iborat:
к,
(51)
M asalan, m a ’lum otlariga b inoan C o
+ 2
va N i
+ 2
ionlari aralash­
m asini ajratishda tanlovchanlik koeffitsiyenti
К = h ° ^ = o ,4 9
2,16
b o ‘ladi.
Turli kationlarning m uvozanat konstantasi h a r xil b o ‘lgani u ch u n
ion alm ashinish jarayonidan kationlar aralashm asini ajratishda foyda- 
lanish m um kin.