N e I t va gaz m ahsulotlarining I izik-kimyoviy tahlili

Ko‘mirlar asosida olinadigan ionitlar. Q o ‘n g d r to sh k o ‘m ir va 
antratsitni tutovchi sulfat kislota bilan sulfolash ko ‘m ir tarkibiga h a ra ­
katchan sulfogruppa kiritish im konini beradi. K o ‘m ir oksidlanganda 
ularda karboksil gruppa hosil bodadi. Shunday qilib, ko‘m ir ionalm a- 
shuvchi birikm aga aylanadi. Sulfoguruh kiritish polikondensatlanish
131

---

reaksiyalari sodir bo‘lishiga yordam beradi va ko ‘mirning gelga aylanishiga 
sabab bo'ladi. Sulfoguruhlar kiritilgan ko‘m ir (sulfoko‘mirlar) asosidagi 
ionitlar o ‘z xossalari jih a tid a n organik ionitlarga yaqinlashadi.
Sintetik polimer moddalar — smolalar asosidagi ionitlar kimyoviy 
jih atd an ju d a barqaror, m exanik puxta, tanlo v chan b o ‘lib, alm ashi- 
nish sig‘imi katta b o ‘ladi.
Sintetik ion alm ashinuvchi sm olalar tipik gellar b o ‘lib, ularning 
kationlarida kislotali funksional gruppalar —S 0 3~, —CO O , —P 0
3 2
, 
—As
0
32~ b o ‘ladi. K ationitlam ing karkaslarida m anfiy zaryadli m us- 
tahkam bog'langan g ruppalar borligi sababli kationit o ‘zagi m anfiy 
zaryadlanadi. 
0
‘zakning m anfiy zaryadi qarshi ionlarning m usbat 
zaryadi bilan ta ’sirlashib turad. Shu sababli kationitning m akrom ole- 
kulasi elektroneytral b o ‘ladi. Lekin qarshi ionlar ayni holda kationlar 
o ‘zakdagi funksional g uruhlardan farqli ravishda harakatchan bo 'lad i 
va eritm adagi ion bilan ekvivalent m iqdorda alm ashinishi ham da 
eritm aga o'tishi m um kin. B unday alm ashinish sm ola fazasidagi ionlar 
bilan erituvchi tarkibidagi ionlar orasida h arak atchan m uvozanat 
vujudga kelishiga sabab b o'ladi.
K ationitlardan eng k o 'p ishlatiluvchilari sulfokislotalar bo'lib, 
ular stirol bilan divinilbenzolni birga polim erlash orqali olingan m ah- 
sulotga sulfogruppalar kiritish yo'li bilan olinadi.
Anionitlarning o'zagida funksional gruppalar to'rtlam chi — R N H 3+, 
uchlam chi — R
2
N H 2+, ikkilam chi — R N H 3+ va birlam chi — N H 4+ 
yoki N
3
N H + am m oniy, piridin, yoki boshqa asoslardan iborat bo 'lib , 
harakatchan qarshi ionlar sifatida anionlar xizm at qiladi. A nion alm a­
shinuvchi sm olalar polim erlash yoki polikondensatlash reaksiyalari 
yo'li bilan ham olinadi. B unda turli am inobirikm alardan (fenildiam in, 
polietilen-po liam in) va form aldegiddan foydalaniladi. Shunday y o 'l 
bilan А Н -1 , А Н -2 Ф , am berlit deb atalgan anio nitlar olingan. M ole- 
kulasida turli xil am inlar (shu jum lad an , to 'rtlam ch ilari ham ) b o 'lad i- 
gan polifunksional an io n it Э Д Е -1 0 П k o 'p tarqalgan.
A m foter ionitlar — am folitlar bir vaqtning o 'z id a ham kation, 
h am anionlarini alm ashina oladi. D ietilentriam in, fenol va form al- 
degidlardan polikondensatlash usuli bilan olingan ion it bipolyar yoki 
am folit b o 'lad i, ch u nki u nin g tarkibiga am in o gruppalar bilan bir 
qatorda, kuchsiz kislota xossasiga ega b o 'lg an fenol gruppalari ham
kiradi. Tarkibida kom pleksonlar qoldig'i bo'ladigan smolalar, m asalan, 
Э Д ТА am foter va kom pleks hosil qilish xossalariga ega*bo‘ladi.
132

---