N I z o m I y n o m I d a g I t o s h k e n t d a V l a t p e d a g o g I k a u n I v e r s I t e t I m a m a s o L i j u m a b o y e V
|
|
Shalpangquloq, hoy, filcha,
Javob bergil so ‘roqqa. Suv to'la xartuming-la Ketayapsan qayoqqa ? — E, do‘stim, bu sayyohlar Rosa tegdilar jonga. Ermakka gulxan yoqib, X a vf solishar o'rmonga. Shunga bo'lib ko ‘z-quloq, Yuribman kun kechirib. Ular yoqib ketishgan Gulxanlami o'chirib... Bu ajoyib misralar, ta’sirli, m a’no va m azm unga boy, badiiy jihatdan yuksak darajadagi she’r iste’dodli bolalar shoiri H am za Imonberdiyev qalamiga mansub. U 1954 yilda Qozog‘iston Respublikasi Chim kent viloyatining Suzoq qishlog‘ida dehqon oilasida tavallud topdi. Hozirgi Nizomiy nomli Toshkent davlat pedagogika universitetining filologiya fakultetida Abdusaid Ko‘chimov, Abdug‘affor H otam ov kabi yozuvchilar; Shuhrat Jabborov, Ham id Habibullayev kabi taniqli jum alistlar bilan birin-ketin 0‘qidi. Taiabalik yiliarida yuqoridagi ijodkor do‘stlari bilan 0 ‘tkir Rashid rahbarlik qilayotgan fakultet «Chashma* to ‘garagida, universitet «Ma’rifat yo‘lida» gazetasida she’riy mashqlarini tobladi. Univereitetni imtiyozli diplom bilan tamomlagan bo‘lajakbolalar shoiri H. Imonberdiyev o‘z m ehnat faoliyatini «Tong yulduzi» gazetasida boshladi. Umrining so‘nggi o ‘n yilini esa «ChoMpon» nashriyotida kichkintoylar uchun katta adabiyot chop etadigan maskanda muharrirlik bilan o ‘tkazdi. Taiabalik yillaridayoq ijodda kitobxon ko‘ziga tashlanib qolgan bolalar shoiri Hamza Imonberdiyev «Quvnoqlar quvonchi», «Shokoladxo‘rlar», «Kulgi shaharchasi*, «G'aroyib pufak», «Oydagi tomosha», «Quîichada mitticha», «Lofchilar — aldoqchilar*, «G‘aroyib kent hangomalari*, «Bir kunlik mo‘'jiza* kabi kitoblar muallifi sifatida bolalar dilidan mustahkam joy oldi. Shoir asarlari rang-barang, mavzu doirasi keng. U har bir katta- kichik asarida kenja kitobxon do‘stlarini nim agadir o ‘rgatadi, o‘rganishga, ibrat olishga, turm ushda xulosa chiqarib yashashga chorlaydi. Shoir she’riarini rang-bamng dedik. U haqiqatan ham shunday. «Tarbiyachi» asari buning yorqin isboti bo‘la oladi. Inson insofli, adolatli, or-nomusli bo‘lsa, har bir bosadigan qadamini o'ylab, bilib tashlaydigan bo‘lsa, kattani-katta, kichikni-kichikdek ko‘radigan bo‘lsa hayoîda qoqilmaydi, baxtiyor boladi. Bunday www.ziyouz.com kutubxonasi odamlami vijdonli, nomus-orii kishilar deb atashadi. Odamzotdagi bunday ijobiy fazilatlami birov unga hadya qilmaydi, o‘zida shakllangan bo‘ladi. Shoir qahramoni ham o‘zini o‘zi kuzatadi, noo'rin xatti-harakati uchun o‘zi javob beradi. Uning laibiyachia — vijdoni. Shu vijdon kuzatuvi uni har doim to‘g‘ri yo'ldan yetaklaydi, adashsa uni to‘g‘ri yo‘lga boshiaydi va to‘g‘ri yo‘lga solib turadi: Tunov kuni futbolga Ketayotsam tez shoshib, Ko 4zi ojiz chol y o ‘Ida Turgan ekan adashib. fkkilanib turdim men, Bir oz xayol surdim men, Fútbol zavqi bir dunyo, Yo 'Ini to'pga burdim men. To ‘pga tegmasdan oyoq, Solgan kabi tizginga. Tarbiyachim o 4sha choq Qaytardiku izimga. Qarshi chiqmoq foydasiz, Qayga boray da *voga ? Qo‘Haridan oiib tez, Yo 7 ko ‘rsatdim boboga. Inson hayotda sog‘lom, tetik, qo‘rqmas, jasoratli bo‘lib kamol topishi zarur. Mabodo u soyasidan ham cho'chib, hadiksirab, qo‘rqib yashaydigan bo'lsa, bunday bola kelajakda omadsiz, tolesiz bo'lib qoladi. Hamza Imonberdiyev «Yolg‘izlikda» she'rida xuddi shu masala ustida to‘xtaladi. Botir o ‘zi tabiatan qo‘rqoq bola. Qo‘rqqanga qo'sha ko‘rinar deganlaridek, ayniqsa, kechqurunlari har qanday sharpadan cho‘chib, qo‘rqib yuradi. U kechqurun ko‘chaga chiqdimi tamom, go‘yo qo‘shiq aytgandek baqirib-chaqirib, to‘polon qilib yuradi. Natijada u hammaning tinchini, oromini buzadi: mushuklar miyovlaydi, itlar vovillaydi, odamlar «hangmang» bo‘ladi. Voqea oydinlashgach, ko‘rsalarici, bu Botiming quyon-yurakJigi bo'lib chiqadi: Bilsak, Botir bu palla Qo ‘shiq aytib baratta M adad berib o fziga, Botbot qarab iziga Qo ‘rqinchdan qochib borar. Bolalar adabiyotida o ‘y o ‘ylash, xayol surish, xayoliy orzular bilan yashash ijobiy natija beríshi to ‘g‘risida ko‘p gapiriladi. Bunga misol qilib www.ziyouz.com kutubxonasi G ‘afur G ‘ulom, Quddus Muhammadiy, Po‘lat M o‘m in, Miraziz A’zam asarlaridan ko'plab misollar keltirishimiz mumkin.Bolalardagi bunday shirin tuyg‘ulami Ham za Imonberdiyev ham to‘g‘ri payqay oigan. «Lofchilar — aldoqchilar» asarida u kichkíntoylardagi m ana shunday orzu, xavasni o'ziga xos usul bilan ochib berishga erishgan. Ali xayolan qushcha shaklini yaratadi. U n i tom osha qilishga Vatini chaqiradi. Vali ko‘rsaki qushcha yo‘q. Lekin Alining bo‘sh kelmasligi kitobxonda yaxshi taassurot qoldiradi. Ha, bolalar qush rasmini chi 2ishadi, xayolan qushchalaiga don berishadi — bulaming hammasi umumlashib kelajak poydevorini bunyod etadi. Bu bolalaming kelajakda mustaqil mamlakatimiz kenja avlodini bilimdon, zukko, rahm-shafqatli bo‘lib kamol topishiga barakali ta’sir qiladi. Hayvonot olamiga m ehr qo‘yish, uni ehtiyot qilish, asrash, avaylash, do‘st tutinish bolalikdan, oiladan boshlanadi va u bir um r insonga ham roh bo‘Iib qoiadi. Hamza imonberdiyev bu haqda «Olamoshim» degan bir sh e' r yozgan. Bunday olib qaraganda bu asar ju d a oddiy, sodda, bolalam i o 'y la n tirm a y d ig a n , u la rn i h e c h n a rsa g a o ‘rg atm ay d ig an , x u lo sa chiqarmaydigan she'rlardan biriga juda o'xshab ketadi. Lekin bir o ‘ylab ko‘rilsa, tahlil qilinsa m a' no va mazmuni, tarbiyaviy ahamiyati juda katta va eng ta' sirli she' rlardan bin ekanligi yarq etib k o ‘zga tashlanib qoiadi: Tokchadagi qaymoqdan Ko ‘tarmay sira boshin, Ichayapti qarasam, Vyalmay Olamoshim. Awaliga «pisht» deb bir Quvmoq boHdimu biroq, Rahmim kelib negadir Tikilib qoldim uzoq. Quloqiarin chimirib, Ichar edi bir mayin. Beparvoligim sabab Qomi ochgani tayin. Oyoq uchida asta Chiqib ketdim hovliga — Bir gal qaymoq yemasam Emabmanda, mayliga. E’tibor bergan bo‘lsangiz, «Bir gal qaym oq yemasam yem abm anda, mayliga* ning o ‘zi ijobiy holat, bag'ri kenglik, bir mayizni qirq b o ‘lib yeyishga bolalikdan o ‘rganishning boshlanishi. Bunday bolalar kelajakda haqiqiy ins on bo‘lib kamol topishlariga shak-shubha yo‘q. www.ziyouz.com kutubxonasi MUNDARIJA BOLALAR A D A B IY OTINING MAQSAD VA VAZIFALARI............... 3 Maktabgacha ta’lim yoshidagi bolalar kitobxonligi...................................... 4 Mmaktab yoshidagi kichik bolalar kitobxonligi...........................................5 O o‘rta va katta yoshdagi bolalar kitobxonligi.................................................. 6 Xalq og‘zaki ijodi va bolalar kitobxonligi...................................................... 6 A lla ..................................................................................................................... 7 M aqollar.............................................................................................................8 Topishmoqlar.....................................................................................................9 Tez aytishlar......................................................................................................9 Ertaklar............................................................................................................ 10 Maktab yoshidagi kichik bolalarga tavsiya etiladigan ertaklar..................... 16 0 ‘rta va katta yoshdagi bolalarga o‘qish uchun tavsiya etiladigan ertaklar... 21 0 ‘zbek bolalar acab iyo ti................................................................................26 C het el bolalar a d a b iy o ti............................................................................. 43 Shari P e rro ...................................................................................................... 45 Daniel D e fo ............................... .....................................................................47 Jonatan S vift................................................................................. ................. 50 Aaka-uka G rim m lar........................................................................................ 52 Xans Kristian A n d e rse n ................................................................................55 Aaleksandr Sergeevich P u sh k in .................................................................. 58 Nikolay Alekseevich N ekrasov.................................................................... 61 Lev Nikolaevich tolstoy................................................................................64 Korney Ivanovich C hukovskiy.................................................................... 66 Samuil Yakovlevich M arsh ak .................................................. .................... 69 Vladimir Vladimirovich Mayakovskiy........................................................72 Alisher N a v o iy ............................................................................................... 75 M uhammad Sharif G u lx a n iy .......................................................................81 Hamza Hakimzoda N iyoziy........................................................................... 84 Abdulla Avloniy............................................................................................... 91 G 'A fur G ‘u lo m ..............................................................................................95 Oybek..».......................................................................................................... 101 Uyg‘u n ........................................................................................................... 107 Ham id O lim jon............................................................................................112 Z afar D iy o r................................................................................................. 119 Quddus M uham m adiy.................................................................................129 Ilyos M uslim........................................................... ............... ......................136 Adham R ahm at............................................................................................. 141 www.ziyouz.com kutubxonasi SultonJo‘ra ......................................................................................................146 Hakim N a z ir .................................................................................................160 Po‘lat M o‘m i n ...............................................................................................172 Qudrat H ik m at.............................................................................................. 177 Xudoyberdi To'xtaboev................................................................................ 183 Farhod M usajon............................................................................................. 189 Latif M ahm udov.......................................................................................... 192 MirazizA’za m ................................................................................................ 196 To‘L a n N iz o m ....................................................................... ...................... 199 Tursunboy Adashboev...................................................................................203 S a fo O c h il...................................................................................................... 208 Anvar O bidjon...............................................................................................214 Hamza Imonberdiyev.................................................................................... 219 www.ziyouz.com kutubxonasi Do'stlaringiz bilan baham: 
|