N. M. Mahmudov, A. Nurmonov, A. Sh. Sobirov

194-mashq.
 Berilgan gaplarda qo‘llanilgan tinish belgilarining vazifalarini sharhlang.
1. Mahmud Koshg‘ariy shunday degan edi: «Belgi bo‘lsa, odam yo‘ldan,
aqli bo‘lsa, so‘zdan adashmaydi». 2. «Voqealar, — deb aytgan edi Mirzo
Ulug‘bek, — samo gumbazining harakatiga qarab emas, odamlarning intilishi
bilan ro‘y beradi». 3. Abu Rayhon Beruniy shunday yozadi: «Inson hayvondan
aql bilan farq qiladi». 4. Anbar Otin aytadi: «Haqiqat so‘zlarin so‘zlaganda,

---

81
Ani yodlab, qulog‘ingga ilib yur». 5. Abu Nasr Forobiy demishki: «Aqlli
kishi o‘zining butun qobiliyatini va idrokini yaxshi ishlarni amalga oshirishga,
yomon ishlardan o‘zini saqlashga qaratgan bo‘lmog‘i kerak». 6. «O‘g‘lim, bu
chorakda baholaring qalay?» — so‘radi dadam uyga kelganimda.
195-mashq.
 Ko‘chirma gap va muallif gapini topib, ularning o‘rnini aniqlang.
Tinish belgilarining qo‘yilishiga e’tibor bering.
1. «Íunari va odobi bo‘lmagan kishidan, — deydi Mahmud Koshg‘ariy,
— baxt va davlat ketadi». 2. «År ikki ishi-la qarimas o‘zi, Biri ezgu fe’li, biri
xush so‘zi» — deb aytgan edi Yusuf Xos Hojib. 3. Abu Rayhon Beruniy
aytadi: «Yaxshi xulq yaxshilikning alomatidir». 4. «Ìà’naviyatni tushunish,
anglash uchun, avvalo, insonni tushunish, anglash kerak», — deyiladi
«Yuksak ma’naviyat — yengilmas kuch»  asarida. 5. Alisher Navoiy shunday
demish: «Oz-oz o‘rganib, dono bo‘lur, Qatra-qatra yig‘ilib daryo bo‘lur». 6.
«Òemur tuzuklari»da shunday deb bitilmish: «Òajribamdan ko‘rilgankim,
azmi qat’iy, tadbirkor, hushyor, mard va shijoatli kishi mingta tadbirsiz,
loqayd kishidan yaxshiroqdur».
196-mashq.
 Ko‘chirma va muallif gapini aniqlab, tinish belgilarini qo‘yib, ko‘chiring.
1. Odob o‘rgatsalar, quloq sol deydi Yusufiy Birov odob o‘rgatsa,
o‘rganmagan kishi hayvon kabidir. 2. Alisher Navoiy deganlar Befoyda so‘zni
ko‘p aytma va foydalig‘ so‘zni ko‘p eshiturdan qaytma. 3. Navbat o‘ziga
kelganda, ayvondan turib Maxdum baqirdi Ra’no, akangning qo‘liga suv
quy! (Abdulla Qodiriy) 4. Ha dedi Nafisa qat’iy qilib aytmoqchi emas edim,
endi aytadigan bo‘ldim. (Asqad Muxtor) 5. Anvarjon ukam dedim unga Siz
o‘sishingiz kerak. (Said Ahmad) 6. Otingiz nima edi, singlim? dedi qo‘liga
ruchka olib, dastxat yozishga chog‘lanar ekan O‘lmas. (Said Ahmad) 7.
Kenjatoyingiz qani? deb so‘radi. Yordam bersa bo‘lmasmidi? (O. Yoqubov)
1. Ko‘chirma gapli qo‘shma gaplarda muallif gapi bilan ko‘chirma gap qanday
tinish belgilari bilan ajratilishi haqida so‘zlang.
2. Muallif gapi bilan ko‘chirma gapning o‘rni almashtirilsa, tinish belgilari
o‘zgaradimi?
197-mashq.
  Uyga vazifa. Yozma manbalardan muallif gapi — ko‘chirma gap —
muallif gapi qoli pidagi 3 ta  misol topib yozing.
6— Ona tili, 9-sinf

---

82