N. raimnazarova

Metafora – yunoncha so'z bo'lib ko'chish, ko'chirish degan ma'noni anglatadi. Bir predmetdagi tashqi belgining boshqa bir predmetdagi xuddi shunday belgiga o'xshashligiga ko'ra so'z ma'nosining ko'chirilishi metafora usulida ko'chish deyiladi. Masalan, odam, hayvon va boshqa turli jonvorlar-ning ko'rish a'zosi ko'z so'zi orqali ifodalanib, u tashqi belgilariga ko'ra aylana shakldaligi, yaltiroqligi bilan xarakterlanadi. Shunga qiyosan boshqa narsa va predmetlarda tashqi shakli va belgisi jihatidan shunga (ko'zga) o'xshash shakl va belgilar bo'lsa, shu narsa yo uning biror qismi shu nom bilan ifodalanadi: buloqning ko'zi, uzukning ko'zi, yog'ochning ko'zi, ignaning ko'zi kabi. Shu o'rinda ta'kidlash kerakki, metafora usulida ma'noning o'zgarishida «ko'rish» tushunchasi tasavvur qilinmaydi, balki faqat tashqi belgilar asos qilib olinadi, shuning uchun ishning ko'zi birik-masidagi ko'z so'zi (uddaburon, o'z ishini bilib qilish ma'nosi) boshqa usul bilan (vazifaviy ko'chish) ko'chgan bo'lib, ma'no ko'chishining metafora usuliga kirmaydi. Quloq odam va hayvonlarning tanasidan tashqariga bo'rtib chiqqan, ajralib turadigan bir juft eshitish a'zosi. Metaforada quloqning eshitish a'zosi ekanligi emas, tashqi ko'rinishi asos qilib olinadi: qozonning qulog'i, dutorning qulog'i, ariqning qulog'i (dutorning bir qulog'i bo'shabdi, qozonning bir qulog'i sinibdi, demak quloqlar birdan ortiq, ikkita yoki ko'p – qirq quloqli qozon) kabi. Lekin devorning ham qulog'i bor iborasida quloq so'zining nomlanishi metafora usulida yuz bermagan: devorda ham quloq bor – devor ham eshitadi.

Umuman, quyidagi narsa va predmet nomlari metafora usuli bilan ko'chish uchun asos bo'ladi: