N. U. Arabov I f. d, professor

2.6.1-rasm. Internet-do‘kon sayitining daraxtli tuzilishi

Elektron peshtaxtasi - bu sotuvga taklif etilayotgan va buyurtma berishni taklif etadigan tovarlar to‘g‘risida batafsil ma’lumotni o‘z ichiga olgan ixtisoslashgan sayt bo‘lib, keyin- chalik u doimiy ofisga elektron pochta orqali yuboriladi.

Shu bilan birga, tashkilot iste’molchi bilan bog‘lanadi, yet- kazib berish kafolatlarini beradi, to‘lovlarni Internetda emas, an’anaviy usulda amalga oshiradi. Elektron peshtaxtasi avtomatik to‘lov funksiyasi va elektron to‘lovlarni qabul qilish mexanizmi xos emas.
Elektron peshtaxta asosini narxlari ko‘rsatilgan mahsulotlar katalogi yaratadi. U turli yo‘llar bilan tuzilgan (mahsulot guruhlari va toifalari, ishlab chiqaruvchilar va boshqalar).
Internet Savdo Tizimi (IST) Internet orqali savdoni tashkil etishning eng murakkab va to‘liq tizimidir. IST avtomatlashtiril- gan elektron do‘konda bo‘lmagan xususiyatga ega, ya’ni u tijorat tashkilotining ichki avtomatlashtirilgan savdo tizimiga bevosita bog‘liqdir. Bu juda muhim, chunki elektron do‘konni tashkil qi- lishda har doim elektron biznesni an’anaviy savdo bilan munosa- bat o‘rnatishda muammolar mavjud.
Har qanday ISTni yaratish uch to'rt oy ketadi. Natijada, ti- jorat tashkilotida to'liq ishlaydigan integratsiyalashgan tizim mavjud bo'lib, unda elektron tijorat an'anaviy ravishda an'anaviy tarzda birlashtiriladi. Bu birlashish barcha aloqalarda o‘z aksini topadi: omborlarda, moliyada, hisobotda, tovarlar oqimida.
Elektron do'konlardan eng tez qoplanadigan internet savdo tizimlari hisoblanadi. Ular bitta bitimning narxini bir yarim ikki martagacha kamaytiradi, do'konlar esa uni bir necha bor ka- maytiradi.
Tovarlarning taklif etilayotgan assortimentiga qarab, Inter- net- do'konlar yuqori darajada ixtisoslashgan, ixtisoslashgan, aralash va universal bo'lishi mukin.
Yuqori ixtisoslashgan do'konlar o'zlarining mahsulot assorti- mentida mahsulot guruhiga yoki kichik guruhga ega (masalan, bo- lalar poyafzali, ayollar sumkalari va boshqalar).
Ixtisoslashgan do‘konlar bitta mahsulot guruhining to- varlarini (masalan, mebel, ish yuritish buyumlari, elektr buyum- lari) sotadilar.
Kombinatsiyalangan do‘konlar assortimentida umumiy
talabga bog'liq bo'lgan tovarlar guruhlarini birlashtiradi (masalan, attorlik - parfyumeriya).
Universal do‘konlari aholining barcha qatlamlari uchun oziq- ovqat va nooziq-ovqat mahsulotlarining barcha guruhlarini sotadi (masalan, univermag, supermarket).

2. 
   Internet - do'konlar modellari
   

Hamkorlik biznes modeli
Ushbu model boyicha qurilgan onlayn-do‘kon u yoki bu mahsulotni tanlash mumkin bo‘lgan peshtaxtadadir, ammo qolgan jarayon - buyurtmani joylashtirish va qayta ishlash jarayoni do‘konda emas, balki sheriklar do‘konida amalga oshiriladi.
(A) Internet do‘konning sahifasiga tashrif buyurganda
yoqtirgan molni tanlaydi va (B) hamkor internet-do‘koniga tushib qoladi vas hu orqali (A) do‘koni o‘z biznesini oldinga so‘radi. (A) - Internet-do‘konnig egasi (B) hamkor Internet-do‘konga trafikni taqdim etadi, u esa o‘z navbatida, (A) internet do‘koniga tayor buyurtma uchun mukofot beradi.
Bu biznes-modelining afzalligi (A) internet-do‘konning egasi buyurtma jarayoni ko‘zatmaydi va qayta ishlamaydi, demak, telefon uchun mas’ul rahbarlari talab qilinmaydi. Hatto eytkazib beruvchini ahtarishda ehtioj bo'lmaydi - (A) internet do'koni bi- lan ishlaydigan (B) internet do‘koni (A) do‘kon uchun yetkazib beruvchi bo‘lib qoladi. (A) internet do‘konning vazifasi saytni yaratib, unga trafikni berish va (B) hamkorga tashrif buyuradi- ganlarni jo‘natish.