N. U. Arabov I f. d, professor

Ijtimoiy marketing usullari

• 
  xayriya;
  
• 
  mablag'to'plash (fandrayzing);
  
• 
  homiylik.
  

Sotuv hajmini oshirish tadbirlari
Bunga jamiyat uchun ma’lum xayriya yoki foydali tad- birlarda mijozlar (xaridorlar) o‘rtasida mulkchilik hissini yarata- digan aksiyalar kiradi.
Fandrayzing
Ushbu manbalar joylashgan mintaqada iqtisodiyotni yaxshi- lash uchun resurslarni birlashtirishga qaratilgan chora-tadbirlar.
Homiylik
Ijtimoiy marketingning eng mashhur turlaridan biri. Bu ba’zi odamlar guruhlariga yordam berishdan iborat. Shu bilan birga, kompaniya bu haqida kompaniyaning tashvishini namoyish etadi. Kam ta’minlangan oilalarni qo‘llab-quvvatlash, sport musobaqala- rini tashkil qilish bunga misoldir.
Ijtimoiy marketingning xususiyatlari, uning tijorat marketingidan asosiy farqlari
Ijtimoiy marketing va ananaviy tijorat o‘rtasidagi asosiy farqlar quyidagilar.

1. 
   Ijtimoiy marketing tijorat marketingidan maqsadlarida farq qiladi. Agar tijorat tashkilotining maqsadi foyda olish bo‘lsa va bu maqsad marketing strategiyasi orqali amalga oshirilsa, unda ijtimoiy marketing jamiyatning barcha a’zolarining ijtimoiy javobgarligining yangi tushunchasidir. Ijtimoiy marketing ja- miyatda ijtimoiy uyg‘unlikka erishish uchun odamlarning katta guruhlarining xatti-harakatlarini o‘zgartirishga qaratilgan. Bu tak- liflar jozibadorligini bozorda namoyish etish va mavhum fikr, hatti-harakatlar modeli yoki partiyangiz bo‘lsa ham, mahsulotni "sotish" imkoniyatini beradi.
   
2. 
   Ijtimoiy marketing - bu tijorat marketingiga qaraganda an- cha murakkab tushuncha, chunki u asosan moddiy mahsulotlarga (tovarlarga) yoki servislarga (xizmatlarga) ta’sir ko‘rsatadigan ti- jorat marketingidan farqli ravishda g‘oyalar va hatti-harakatlarn- ing o‘zgarishiga ta’sir ko‘rsatishga mo‘ljallangan, xuddi shu saba- bga ko‘ra, tijorat marketingiga qaraganda ko‘pincha samarasiz.
   
3. 
   Ijtimoiy marketing loyihalarini amalga oshirish uchun kompaniya resurslarga muhtoj. Aksariyat kompaniyalarning ijtimoiy marketing xarajatlarini mahsulot yoki xizmatlarni sotishdan tushadigan daromad hisobiga qoplay olmaydi va mablag‘larning doimiy oqimini ta’minlab berishdazarur mab- lag‘larni, masalan, xayriya, grantlar, ijtimoiy buyurtmalar orqali jalb qilishga majburdir.
   

Shunday qilib, ijtimoiy marketing sohasidagi kompaniyalar o‘zaro bog‘liq ikkita vazifani bajarishlari kerak:

1. 
   zarur resurslarni jalb qilish bo‘yicha faoliyat;
   
2. 
   jalb qilingan manbalardan ijtimoiy marketing loyihasining maqsadiga muvofiq foydalanish.
   

4. 
   Resurslarni jalb qilishda ham, ulardan maqsadga muvofiq foydalanishda ham g‘amxo‘rlik qilish zarurligi ijtimoiy marketing loyihalarini amalga oshirishda odamlarning ikki toifasi: donorlar va mijozlar bilan bog‘liqligini anglatadi. Ushbu ikki guruhning qiziqishlari va kutishlari o‘rtasidagi muvozanatni saqlash ko‘pincha juda qiyin vazifadir. Masalan, donorlar o‘zlari taqdim etgan mablag‘lardan aholining ma’lum bir guruhiga xizmat ko‘rsatish uchun foydalanilishini talab qilishlari mumkin, kom- paniya rahbarlari aholining boshqa guruhi o‘z dasturlarining mi- jozi bo‘lishi kerak deb hisoblashadi. Bundan tashqari, "uchinchi tomon" ko‘pincha loyihaning natijalari bilan qiziqishadi, masalan, tibbiy sug‘urta kompaniyalari, siyosatchilar, loyihani qo‘llab- quvvatlaydigan yoki qo‘llab-quvvatlamaydigan yoki qo‘llab- quvvatlamaydigan sobiq mijozlar (aytaylik, bitiruvchilar yoki oldingi dasturlarning ishtirokchilari), ommaviy axborot vositalari.
   

Tijorat marketing loyihalarini amalga oshirayotganda, juda kam sonli sotuvchilar o‘zlarining kompaniyalari faoliyatiga ta’sir qiladigan juda ko‘p guruhlar bilan shug‘ullanishlari kerak.

5. 
   Muvaffaqiyatli biznesning sharti bu "Xaridor doimo xaq" degan qoidadir. Biroq, ushbu qoida ijtimoiy marketing haqida gap ketganda har doim ham qo‘llanilmaydi. Ko‘pincha, "mijozning xaqligi" va uning uchun nima yaxshi ekanligi ijtimoiy marketing loyihasining maqsadiga zid kelishi mumkin. Masalan, agar loyihaning maqsadi nogironlar uchun mustaqil hayotni ta’minlash bo‘lsa, unda nafaqat jamiyat, balki nogironlarning ijtimoiy hayotdagi o‘rni va roli to‘g‘risidagi konservativ nuqtai nazar kom- paniya uchun jiddiy muammo bo‘lishi mumkin.
   
6. 
   Agar tijorat marketingidagi raqobatchilar o‘xshash tovarlar va xizmatlarni taklif etadigan yoki o‘xshash ehtiyojlarni qondiradigan kompaniyalar bo‘lsa, demak ijtimoiy marketing raqobatida maqsadli auditoriyaning hozirgi yoki afzal ko‘rgan harakati va ushbu hatti-harakatlar bilan bog‘liq bo‘lgan foyda tushuniladi. Bundan tashqari, bunday muammoni hal qilishga qaratilgan nodavlat, davlat tashkilotlari, boshqa tijorat kompaniya- lari ham raqobatchilar qatoriga kirishlari mumkin.