N. U. Arabov I f. d, professor

Tranzaksiya turlari
Tranzaktsiya - pulni o'tkazish, oldi-sotdi bitimini tuzish bo'yicha operatsiya. Tranzaksiya natijasi har doim mijozning bank yoki karta hisobvarag'idagi holatining o'zgarishi
hisoblanadi.
Bu yerda quyidagi operatsiyalar turlarini ajratish mumkin:

• 
  Bank - bir joriy hisobvaraqdan boshqasiga pul o'tka- zilganda.
  
• 
  Bankomatli - plastik kartadan naqd pulni bankomat orqali yoki har qanday xizmatni to'lash orqali tamalga oshiriladi.
  
• 
  Ma’lumotlar bazalarida tranzaksiyalar. Ma'lumotlar bazasini alohida xotirada saqlanadigan ma'lumotlarga ega jadval sifatida tasavvur qilish mumkin. Ushbu jadvalga yangi ma'lumotlar qo'shishingiz yoki eskilarini o'zgartirishingiz mumkin. Aslida, bu o'zgarishlar faqat ikkita holatga ega bo'lishi mumkin bo'lgan operatsiyalar deb ataladi - muvaffaqiyatli yoki yo‘q. Agar tizim tranzaksiyani qabul qilmasa, u holda ma'lumotlar bazasi dastlabki (oldingi) holatga qaytadi.
  
• 
  Bitkoin va boshqa kriptografik valyuta tranzaksiyasi. Kriptovalyuta pul o'tkazmalari shunga o'xshash bank operat- siyalariga o'xshaydi, chunki pul bilan operatsiyalar mavjud: birinchi holatda ham raqamli pullar bilan, ikkinchisida an'anaviylar bilan, ya'ni sumlar, dollarlar, yevro va boshqalar bilan.
  

Tranzaktsiyalar ikki usulda amalga oshiriladi:

• 
  online tranzaktsiyalar - barcha to'lovlar (debetatsiya, kredit berish, mablag ‘berish) real vaqt rejimida amalga oshiriladi, masalan bankomatlar yoki bitta bankda o'tkazilgan bank operatsiyalari;
  
• 
  offline tranzaktsiyalar - bu holda, jarayon ishtirokchilari o'rtasida to‘g‘ridan-to‘g‘ri aloqa yo‘q va hisob-kitoblar biroz vaqtdan keyin amalga oshiriladi. Shunday qilib, masalan, ish haqi bankka o'tkaziladi - tashkilotning hisobvarag'idan ularning umumiy miqdori chiqariladi va tegishli qismlar xodimlarning karta - hisobvaraqlariga o'tkaziladi.
  

Q> O ‘z-o‘zini tekshirish savollari)

1. 
   . Tranzaksiya ta’rifini bering.
   
2. 
   .Tranzaksiya nechta holatlarga ega bo‘lishi mumkin?
   
3. 
   .Tranzaksiya bajarish uchun qanday imkoniyatlar mavjud?
   
4. 
   .Tranzaksiya saqlab qolish nimani bildiradi?
   
5. 
   . Tranzaksiya qaytarilishi nima?
   
6. 
   .Ma’lumotlar bazasining yaxlitligi nimada amalga oshi- riladi?
   
7. 
   .Tranzaksiya uchun qanday talablar mavjud.
   
8. 
   .Tranzaksiyalarni qayta ishlash nimaga imkon beradi?
   
9. 
   .Tranzaksiyalarni qayta ishlash jarayonida qanday hara- katlar sodir bo‘ladi?
   
10. 
    . Tranzaksiya turlari qanday?
    
11. 
    . Tranzaksiyalar qanday amalga oshiriladi?
    

3. 
   Blokcheyn texnologiyasini asosiy tushunchalar
   
   1. 
      Blokcheyn asosiy tushunchalari
      

Blokcheyn (inglizcha blockchain - bloklar zanjiri) - bu ma’lumotlarga ega bo‘lgan muayyan qoidalarga muvofiq tuzilgan doimiy ketma - ketlikdagi bloklar zanjiri (bog‘langanro‘yxat).
Bloklar - bu tizim ichidagi kriptografik shaklda taqdim etilgan tranzaktsiyalarlar, bitimlar va shartnomalar to‘g‘risidagi ma’lumotlar. Barcha bloklar zanjirda joylashtirilgan bo‘lib, unda ba’zi bir yoki so‘nggi tranzaktsiyalar yoziladi.Yozishni tugatgan- dan so‘ng, blok doimiy ma’lumotlar bazasi rolini o‘ynaydigan umumiy zanjirga qo‘shiladi. Darhol keyingi blokni qurib bo‘lin- gandan so‘ng, keyingi blok yaratish boshlanadi (4.3.1-rasm):

Bloklar orasidagi aloqa nafaqat raqamlash bilan, balki har bir blokda o‘z xesh - summa va xesh - oldingi blokning summasi borligi bilan ta’minlanadi.

Blokdagi ma’lumotlarni o‘zgartirish uchun keyingi barcha bloklarni tahrirlashingiz kerak. Ko‘pincha blok zanjirlarining nusxalari bir-biridan mustaqil ravishda turli xil kompyuterlarda saqlanadi. Bu bloklarga kiritilgan ma’lumotlarga o‘zgartirish kiritishni juda qiyinlashtiradi.
Har bir ma’lumot bloki xuddi shunday tuzilgan: u shakl- lanishidan oldin tarmoqdagi barcha o‘zgarishlar haqida ma’lu- motni o‘z ichiga oladi.