Namangan davlat universiteti ijtimoiy-iqtisodiy fakulteti

Inson bir 
paytning o'zida siyosalning ham su b ’ekti, ham o b ’ekti, shuningdek, huquqning 
ham yaratuvchisi, ham ijrochisi hisoblanadi.
Shuning uchun 
shaxsning siyosiy- 
huquqiy maqomi masalasiga
e ’tibor berm aslik m um kin em as.
U shbu kategoriya 
umumlashgan,
universal xususiyatga ega. U insonning u 
yoki bu ijtim oiy guruhga taalluqli ekanligiga (fuqaro, chet ellik, fuqaroligi 
b o ’lm agan shaxs, qochoq va hokazo), ixtisosligi yoki hunariga bog’liq holda unda 
m uayyan huquq va m ajburiyatlari m avjudligini bildiradi. Ayni holda u insonning 
individual
xususiyatlarini aks ettiradi. Siyosiy-huquqiy maqom tushunchasi 
insonning huquq va m ajburiyatlarini 
o ’zaro b o g ’liqlikda
k o ’rishni, davlat 
tom onidan k o ’zda tutilgan kafolatlar va shaxsiy (axloqiy va huquqiy) m as’uliyatni 
e ’tiborga olishni nazarda tutadi. S iyosiy-huquqiy m aqom jam iyat a ’zosining asosiy
118

---

ijtimoiy xarakteristikalaridan biridir. O datda shaxs siyosiy-huquqiy m aqom ining 
besh "darajasi" farqlanadi:
• Shaxsning 
xalqaro maqomi
xalqaro ham jam iyat tom onidan ishlab chiqilgan 
va xalqaro hujjatlarda (m asalan, 1948 yilgi Inson huquqlari um umjahon 
deklaratsiyasi, 1966 yilgi Inson huquqlari haqidagi Pakt, 1989 yilgi Bala huquqlari 
haqidagi Konvensiya, 1949 yilgi Jeneva konaensiyalari va 1977 yilgi ularga 
Q o ’shim cha Protokollar va boshqalarda) m ustahkam lab q o ’yilgan huquq, erkinlik, 
m ajburiyat va kafolatlarni o ’z ichiga oladi. Uning himoyasi ham m illiy, ham 
xalqaro vositalar bilan am alga oshirilishi mumkin.
• Shaxsning 
konstitutsiyaviy maqomi
u tegishli b o ’lgan m am lakatning Asosiy 
Q onunida ifodalangan fuqaroning asosiy huquqlari, erkinliklari, burchlari va 
garantiyalarini o ’z ichiga oladi. Konstitutsiyaviy m aqom ning asosiy xususiyati 
uning barqarorligi, mustahkamligi b o'lib, u fuqarolik jam iyatining asosini tashkil 
etadi. O ’zbekiston Respublikasi fuqarosining konstitutsiyaviy maqomi Asosiy 
Q onunim izning "Inson va fuqarolam ing asosiy huquqlari, erkinliklari va burchlari" 
deb nom langan ikkinchi b o ’limida aks ettirilgan.
• Shaxsning