Namangan davlat universiteti iqtisodiyot kafedrasi

Makroiqtisodiy samaradorlik darajasiga ta’sir etuvchi omillarning statistik tahlili

Makroiqtisodiy samaradorlik darajasiga baho berishda uning qanday sarflar hisobiga va qanday usullar bilan ta’minlanganligiga ham e’tibor beriladi. Bu erda so’z makroiqtisodiy samaradorlikni oshirishning: ekstensiv; intensiv usullari to’g’risida borayapti.

Ekstensiv usul deganda qo’shimcha resurslarni sarflash hisobiga makroiqtisodiy samaradorlikning oshirilishni ta’minlash tushuniladi. Bunday usulda asosan miqdoriy omillar harakatga keltiriladi, ya’ni: ko’proq yangi erlar ochiladi; konlar va yo’llar ishga tushiriladi; yangi zavod-fabrikalar tsexlar quriladi; ishlab turgan korxonalardagi stanoklar ko’paytiriladi; ishlovchilarning soni ortadi;
Biroq mehnat unumdorligi oshmaydi, mahsulot ishlab chiqarish xarajatlari qisqarmaydi.
Ekstensiv usul resurslaning ko’proq ishlatilishiga asoslanganligidan, oxir- oqibat resurslarning etishmasligi muammosi paydo bo’ladi. Resurslar kamayib borishi bilan bu usul ish bermay qo’yadi. Mazkur usul tabiatni avaylash va uning resurslaridan ehtiyotkorlik bilan foydalanish talablariga javob bermaydi. Natijada samaradorlikning o’sishi resurslar kamyobligi bilan sig’ishmay qoladi, ishlab chiqarishning o’sishi o’rniga uning qisqarishi yuz beradi.
Ekstensiv usulda omillarning mutlaq usishi ularning qo’shimcha o’sish darajasidan tezroq kechadi. Masalan,

• 
  ishchi kuchidan foydalanishda:
  

1  J  J  J  J  1 yoki ^Jсмд  ^СМД

смд смд т т

• 
  aktiv (fond)lardan foydalanishda:
  

J_т Т

1  J  J  J  J  1 yoki ^Jсмд  ^СМД

смд смд ак ак

• 
  moddiy xarajat (passiv)lardan foydalanishda:
  

^Jак
АК

1  J
 J  J  J  1 yoki ^Jсмд  ^СМД

смд смд мх мх
^Jмх
МХ

Ekstensiv usulning istiqboli yo’q, chunki bu usulda ehtiyojlar to’laroq qondirilmaydi, resurslar ishlab chiqarish uchun etishmay qoladi. Shu boisdan samaradorlikni oshirishning intensiv usuliga o’tiladi.