Namangan davlat universiteti iqtisodiyot kafedrasi

Jon boshiga, ming doll.
Tabiiy kapital strukturasi, % hisobida
Jami	Sh.J			qishloq xo’jali- gi erlari		o’rmonlar va himoya- lanadigan erlar		er osti boylik lari
	Inson kapita- li	fizik kapi- tal	tabiiy kapi- tal
Sh.Amerika	325,274	247,892	61,953	15,429		53		25		22
Tinch okeanidagi OECD	302,389	205,156	89,786	7,447		63		22		15
§. Evropa	236,164	175,570	54,990	5,604		68		23		9
Yaqin Sharq	146,243	55,898	27,304	63,041		11		1		88
J.Amerika	94,086	69,548	15,872	8,666		52		23		25
Sharqiy Evropa va Markaziy Osiyo	62,500	30,530	22,256	9,714		50		12		38
Sh.Afrika	54,185	37,034	14,348	2,803		37		2		61
M.Amerika	51,612	40,628	7,801	3,182		72		22		1
Karib xavzasi	47,338	32,429	9,868	5,046		83		5		12
Sharqiy Osiyo	46,076	35,207	7,220	3,649		78		9		13
Sharq va J.Afrika	29,863	19,526	7,345	2,992		65		22		13
§.Afrika	22,036	13,231	4,097	4,708		75		10		15
J.Osiyo	21,704	13,959	4,123	3,622		90		4		6

Hozirgi paytda mustaqil O’zbekiston Respublikasida 2,7 mingdan ortiq turli foydali qazilma konlari va ma’dan namoyon bo’lgan istiqbolli joylar aniqlangan. Ular

100 ga yaqin mineral-xom ashyo turlarini o’z ichiga oladi. Bu in’omlarning respublika viloyatlari bo’yicha taqsimlanishini 12.9-jadvalda ko’rish mumkin.
Ko’rinib turibdiki, barcha region (viloyat) larning zamini er osti boyliklariga serobdir. Ma’lumki, er osti boyliklarining kategoriyalari (A,B,C₁,C₂) bo’yicha statistikasi Respublikada Mahkama statistikasida tashkil etilgan va shuning uchun mavjud ma’lumotlar davlat statistikasi (Davlat Statistika departamenti) yilnomlarida keltirilmaydi. Respublikada 900 dan ortiq kon qidirib topilgan, ularning tasdiqlangan zaxiralari 970 mlrd. AQSh dollarini tashkil etadi. Shu bilan birga, umumiy mineral- xom ashyo potentsiali 3,3 trillion AQSh dollaridan ortiq baholanmoqda (o’rtacha jon boshiga =3,3 trillion : 25,0 mln. kishi=132,0 ming dollar, tasdiqlangani esa=970 mlrd.$ : 25,0 mln =38,8 ming$ ) demak, O’zbekiston Respublikasi jon boshiga to’g’ri
keladigan er osti boyliklarining qiymati darajasi bo’yicha eng boy davlatlar qatoriga kirar ekan.

12.9-jadval

Boshqa ranglime tallar

Neft
O’zbekiston regionlarida foydali ` mavjudligi

Viloyatlar

Tabiiy gaz

Ko’mir

Oltin

Kumush

Mis

Uran

Temir rudasi

Fosforitlar

Kaliy tuzi

Kimyosanoati uchun boshqa xom-ashyo-lar

Marmar

Granit

Qurilish toshi

Qol gan qurilish materiallari

Qoraqalpog’ist on Respublikasi

+

+

+

+

+

+

+

+

Andijon

+

+

Buxoro

+

+

+

+

Jizzax

+

+

Qashqadaryo

+

+

Navoiy

+

+

+

+

+

+

+

+

Namangan

+

+

+

+

+

Samarqand

+

+

+

+

Sirdaryo

+

Surxandaryo

+

+

+

+

+

+

Farg’ona

+

+

+

Xorazm

+

Toshent

+

+

+

+

+

+

Tabiiy kapitalning boshqa muhim qismi – erdir. Respublikaning umumiy er fondi 01.11.2001 yil holati bo’yicha 44410,3 ming ga, shundan 26734,5 ming ga, ya’ni 60,2 foizi qishloq xo’jaligiga yaroqli erlardir. Uning 4058,4 ming gektari haydaladigan erlar.(jami er fondining 9,1%, qishloq xo’jaligi erlarining – 15,2% ni tashkil etadi.) FAO (FAO) BMT ning oziq-ovqat va qishloq xo’jaligi tashkilotida qabul qilingan er maydonlarini asosiy kategoriyalariga binoan O’zbekistonning er fondi quyidagicha ifodalanadi. (1996 yil, 14-jadvalga qarang)
Jon boshiga 0,23 km² haydaladigan er, 1,17 km² qishloq xo’jaligiga yaroqli er va 0,07 km² o’rmonlar to’g’ri keladi (1km²=100 ga). Er maydonini bu holda va boshqa jihatlarini e’tiborga olingani holida klassifikatsiya qilishdan maqsad – ularni iqtisodiy baholash ishlarini bajarishdir (chunki har xil kategoriyali) Mamlakat tarixida er fondini, ayniqsa, qishloq xo’jaligiga yaroqli qismini iqtisodiy baholash
ishlari olib borilganini bilish mumkin. Birinchi marotaba 1923-24 yil xalq xo’jaligi balansida er resurslari (1917 yildan oldin erlarni oldi-sotdi baholari asosida) baholanib, asosiy kapital tarkibiga kiritilgan. Umumiy asosiy kapitalda er qiymatining salmog’i 60,0% ga teng bo’lgan. Keyinchalik sobiq ittifoq statistika xizmati 1937 yilda 1928 va 1936 yil uchun erning qiymatini baholagan. Bu ishchdan maksad er davlat mulki bo’lgani uchun jami asosiy ishlab chiqarish fondi tarkibida jamoa asosiy fondining salmog’ini oshganligi ko’rsatilgan.

12.10-jadval

O’zbekistonda erdan foydalanilishi

FAO ning asosiy kategoriyalari	Erdan foydalanishning milliy klassifikatsiyasi	Er maydoni, kv.km.	Umumiy er maydonid agi hissasi	10 yil ichida o’zgarishi, %
	Ishlov beriladigan
	sug’oriladigan	33344	7,50	-4,4
	ishlov beriladigan,
	sug’orilmaydigan erlar