Namangan davlat universiteti kimyo kafedrasi noorganik kimyo fanidan

2.1. Natriy yodid olinishi va xossalari

Boshqa xususiyatlar. Natriy yodid juda gigroskopik. Atrof muhitdan namlikni tezda yutadi. U o’z vaznining 5% gacha suvga singib ketishi mumkin.Tuzli va bir oz achchiq ta’m. Natriy yodidni I yoddan olish mumkin va natriy gidroksidi NaOH. Bundan tashqari, uni natriy karbonat va yodidning kislota eritmasi orasidagi reaktsiya bilan tayyorlash mumkin.
Veterinariya tibbiyotida. Veterinariya tibbiyotida u halq chuvalchanglarini yo’q qilishda, saraton kasalligida va itlarning miyasida ba’zi yallig’lanish kasalliklarida ishlatilgan. Mikoz, bo’g’imlarning surunkali yallig’lanishi, laringit, bronxit va plevritni ba’zi hayvon turlari davolash uchun ishlatiladi. U mushuklarning o’pkasidan qurtlarni olib tashlash uchun ishlatiladi. Bundan tashqari, ba’zi hayvonlarning siydik pufagi rentgenogrammasi uchun kontrast vosita sifatida ishlatiladi. Natriy yodidi qoramollarda aktinomikoz va aktinobatsillozni davolashda yordamchi vosita sifatida ishlatiladi (u sigir, qo’y va echkida bo’lishi mumkin). Aktinomikoz yoki "kauchuk jag’ " bu jag’ suyaklarining infektsiyasi bo’lib, unda suyaklar kattalashib, og’riq keltirishi va hayvon to’g’ri ovqatlana olmaydi. Aktinobakteriloz yoki "yog’och til" - bu tilning infektsiyasi bo’lib, u shishib ketadi va hayvon ovqatni chaynashga qodir emas ya‘ni juda ham qiyinchilik bilan oziqlanadi. Natriy yodidi har ikkala kasallikni davolash uchun boshqa dorilar bilan yordam beradi. Natriy yodidi sigirlar, otlar va qo’ylarning o’pka kasalliklarida ekspektoran sifatida ham qo’llaniladi.
Organik kimyo reaktsiyalarida. Natriy yodidi turli xil maqsadlar uchun galogenlarni degalogenlash yoki yo’q qilish uchun ishlatilgan birinchi tuzlardan biri bo’lgan, masalan alkenlarni olish, ya’ni qo‘shbog‘ orqali bog’langan birikmalar.
Mikroplastikalarni ifloslangan qumdan olish uchun Natriy yodid ushbu material bilan ifloslangan qumdan mikroplastikalarni (juda kichik plastik qismlari) olish uchun ishlatilgan. Mikroplastik ifloslanish turli xil tabiiy muhitlarda, masalan, daryolar, ko’llar, dengizlar, okeanlar, qirg’oqlar va hatto suv osti muhitida kuzatilgan, bu global muammoga aylanmoqda. Mikroplastikalarni dengiz va quruqlikdagi hayvonlar yutadi, sog’likka jiddiy zarar etkazadi. Muayyan maydonga ega bo’lgan mikroplastikalar miqdorini o’lchash qumning bir qismini olib, uni natriy yodid eritmasiga botirish orqali amalga oshiriladi. Shu tarzda mikroplastik suzadi. Natriy yodid eritmalari plastik zichlikdagi mikropartikulalarni, hattoki eng zich plastik qismlarini ham suzishga to’g’ri zichlikka ega. Natriy yodidi qimmat bo’lsada, uni qayta ishlatish va ushbu protsedura narxini pasaytirish usullari ishlab chiqilmoqda.
Agar natriy yodidi periklorik kislota HClO₄ bilan aloqa qilsa, u yonadi. Bu ko’zni, terini va nafas olish yo’llarini bezovta qiladi. Yutilgan qalqonsimon bezga ta’sir qilishi mumkin. Bu tanadagi sezgirlikni keltirib chiqarishi mumkin. Bu homilador ayollarning homilasi uchun zararli, chunki agar ular uni yutib yuborgan yoki nafas olayotgan bo’lsa, bu bolaga o’limga olib kelishi yoki juda qattiq va doimiy zarar etkazishi mumkin. Natriy yodid dozasini oshirib yuborishi, boshqa alomatlar qatorida ortiqcha tuprik, aksirish, bosh og’rig’i, isitma, laringit bilan ajralib turadigan "yodizm" ni keltirib chiqarishi mumkin.