Namangan davlat universiteti kimyo kafedrasi noorganik kimyo fanidan

II AMALIY QISM

Natriy yodidni olinish usllari.

1. 
   Natriy yodidi natriy va yod hosil bo’lishi bilan 140⁰Cdan yuqori haroratda parchalanishi:
   

2Nal = 2Na + l₂

2. 
   Sovuq natriy yodidi xlor bilan o’zaro ta’siri:
   

2NаI + CI2 = 2NаCI + I2

3. 
   Qattiq natriy yodidi sulfat kislota bilan30-500Сda reaksiyaga kirishadi.
   

Reaksiya tenglamasi quydagicha bo’ladi:
8NaI + 9H₂SO₄ = 4I₂ + H₂S + 4H₂O + 8NaHSO₄
Chili selitrasidan NaNO, kristallanganda ortib qoladigan eritma tarkibida natriy yodat bo’ladi. Bu eritmadan yod olish uchun eritmaga SO, yuboriladi (yoki H, SO ning tuzlari qo'shiladi). Bu vaqtda natriy yodat ikki bosqichda yodga qadar qaytariladi:
NaJO₃ +3SO₂+ 3H₂0 → NaJ + 3H₂SO₄
2NaJ + CuSO₄ → CuJ + 0,5J₂ + Na₂SO₄
Vodorod yodid olishda eng kup ishlatadigan usul fosfor(III) yodidning gidrolizidir:
P₄+6J₂ = 4PJ₃
PJ₃+3H₂O→ 3HJ + H₃PO₃
Ammo yodidlarga konsentrlangan sulfat kislota ta'sir ettirib HJ olib bo’lmaydi, chunki hosil bo’lgan vodorod yodid oksidlanib qoladi:
2HJ+H₂SO₄ → J₂ + 2H₂O + SO₂
NaClO+2NaJ+H₂O → NaCl+J+2NaOH
Vodorod yodid kislota tuzlari - metall yodidlar qaytaruvchi hossalarini namoyon qiladi. Kaliy yodid hatto kuchsiz oksidlangan nitrit kislotasi HNO₂ tasirida J₂ ga qadar oksidlanadi. Vodorod yodid kislotada erkin yodni erishi bromga hos bo’lgan jarayondan ham chuqurroq sodir bo’ladi:
HJ + J₂ = HJ₃ Olinish usllari.

1. 
   Natriy yodidni issiq natriy gidroksid, vodorod peroksid va yod, nartiy yodid, kislorodli gaz va suvning o’zaro ta’siri natijasida olish mumkin:
   

2NaOH + I₂ + H₂O₂ = 2NaI + O₂ + 2H₂O
Agar natriy gidroksid sovuq bo’lsa va unga yod bilan birga vodorod sulfidli gaz qo’shilsa, u holda bu reaksiya natijasida natriy yodidi, oltingugurt cho’kmasi va suv hosil bo’ladi:
2NaOH + I₂ + H₂S = 2NaI + S + 2H₂O

2. 
   150-200⁰C haoratda natriy va bromning o’zaro ta’sirida natriy yodidi hosil bo’ladi:
   

2Na + I₂ = 2NaI

3. 
   Suyultirilgan natriy gidroksid eritmasi azot atmosferasida temir yodidi bilan reaksiyaga kirishadi. Bunday holda, natriy yodidi vat emir gidroksidi cho’kmasi hosil bo’ladi:
   

2 NaOH + FeI₂ = 2NaI + Fe(OH)₂
Sifat reaksiya.Natriy yodidga sifatli reaksiya bu uning kumush nitrat bilan o’zaro ta’siri, reaksiya natijasida sariq cho’kma hosil bo’ladi: NaI + AgNO₃ = NaNO₃ + AgI
Tuzilishi.Natriy yodidi natriy kationidan tashkil topgan Na⁺ va yodid anion I^– shuning uchun bu ionli birikma. Yodid ioni natriy ionidan ancha kattaroq, ammo qattiq holda ular kubik kristallarni hosil qilish uchun mukammal birlashtirilgan.
Masala: 1. 50 g NaJ olish uchun 66g NaJO₃ kerak bo’ladi: x=66 50
NaJO₃+3SO₂+3H₂O NaJ+3H₂SO₄
198 150
2. Xlor gazi natriy yoditning 60g 20%li eritmasi orqali o’tkazilganda massasi
7,8g bo’lgan yod ajralib chiqdi reaksiya unimi quydagicha bo’ladi:

1. 
   Dastlab reaksiya tenglamalarini yoziladi va natriy yodidning massasi aniqlanadi: 2NaJ+Cl₂ = NaCl+J₂
   
2. 
   60--------------100%
   

x---------------20 x=12%

3. 
   12gr NaJ dan hosil bo’lgan yod massasi topiladi :
   

300---------254
12----------x x=10,16%

4. 
   Mahsulot unumi hisoblanadi:
   

10,16-------------100%
7,8------------x x=77%
Sifat reaksiya.Natriy yodidga sifatli reaksiya bu uning kumush nitrat bilan o’zaro ta’siri, reaksiya natijasida sariq cho’kma hosil bo’ladi: NaI + AgNO₃ = NaNO₃ + AgI