Namangan davlat universiteti n. Sotvoldiyev biznesni tadqiq etish

Biznesni tadqiq etish usullari 
137 
8.3. Tashqi bozor kon’yunkturasini tadqiq qilishning ko’rsatkichlar tizimi va 
ularni tanlash mezonlari 
Bozor kon’yunkturasini tahlil qilish jarayonida muhim bo’lgan asosiy ko’rsatkichlarni 
quyidagi guruhlarga ajratishimiz mumkin: 
 
ishlab chiqarish ko’rsatkichlari; 
 
ichki tovar aylanish ko’rsatkichlari; 
 
tashqi savdo ko’rsatkichlari; 
 
baholar darajasi ko’rsatkichlari; 
 
moliyaviy ko’rsatkichlar. 
1. Ishlab chiqarish ko’rsatkichlari tahlil qilinganda asosiy vazifalar quyidagilardan 
iborat bo’ladi: 
• mahsulot ishlab chiqarish bo’yicha belgilangan reja topshiriqlarining bajarilish 
tig’izligini tekshirish; 
• korxona mahsulot ishlab chiqarish rejasining bajarilishi va o’zgarishining hajmi, 
tarkibi, assortimenti, sifati va bir tekisda ishlab chiqarishga baho berishi; 
• o’tgan oy, kvartal, yarim yil, yilga nisbatan rejaning bajarilishidagi farqni va uning 
sabablarini aniqlash; 
• mahsulot ishlab chiqarish bo’yicha imkoniyatlarni aniqlash va uning tarkibi hamda 
sifatini yaxshilash; 
• mahsulotlarni yangilash darajasini baholash, ularning iste’molchilarning xohish va 
istaqlariga ko’ra takomillashtirish darajasini tahlil qilish; 
• ishlab chiqarish fondlaridan foydalanish ko’pcatkichlarini tahlil qilish va boshqalar. 
2. Ichki tovar aylanish ko’rsatkichlari bozor kon’yukturasining o’zgarish yo’nalishini 
ko’rsatadi va o’z tarkibiga quyidagilarni oladi: 
• tuzilgan shartnoma bo’yicha iste’molchilarga tovar yetkazib berish rejasining 
bajarilishi ko’rsatkichlari; 
• mahsulot sotish rejasining bajarilishiga ta’sir qiluvchi omillarni tahlil qilish 
ko’rsatkichlari; 
• ulgurji va chakana savdo korxonalarining mahsulot sotish hajmi ko’rsatkichlari; 
• iste’mol xarajatlari ko’rsatkichlari; 
• tovar zahiralari ko’rsatkichlari; 
3. Tashqi savdo ko’rsatkichlariga quyidagilar kiradi: 
• tashqi savdo aylanishining natura va qiymat hajmi; 
• eksport va importning natura va qiymat hajmi; 
• eksport va importning jug’rofiy taqsimlanishi; 
• savdo balansi qoldig’i yoki sof eksport; 
• tarmoqning yoki mamlakatning jahon eksporti yoki importidagi solishtirma salmog’i; 
• mahsulot ishlab chiqarishda va iste’mol qilishda eksport hamda importning ulushi. 
4. Baholar darajasi va dinamikasini aniqlovchi ko’rsatkichlariga quyidagilar kiradi: 
• ulgurji va chakana baholar indeksi; 
• mahsulot tannarxini tahlil qilish ko’rsatkichlari; 
• bir so’mlik mahsulotga ketgan xarajatlarni aniqlash; 
• ishlab chiqarishni boshqarish, xizmat ko’rsatish va sotishni tashkil qilish bo’yicha 
xarajatlarni baholash; 
• auktsion, birja, yarmarka va ko’rgazmalarda amalga oshiriladigan oldi-sotdi 

---