Namangan Davlat Universiteti Tabiiy fanlar fakulteti 5140500-kimyo bakalavr yo`nalishi talabasi Olimjonova Adolatning “Neft tarkibini kimyoviy tahlili” mavzusidagi kurs ishiga

Ba’zi neftlarning element tarkibi (%da)

Neft konlari	C	H	O	S	N
Oxin (RF)	87,15	11,85	0,27	0,30	0,43
Saravak (Indoneziya)	86,50	12,44	0,68	0,35	0,13
Kenkiyak (Qozog‘iston)	86,19	12,51	0,55	0,63	0,12
Grozniy (RF)	85,9	13,0	0,8	0,13	0,07
Shaim (G‘ar- biy Sibir)	85,8	13,28	0,36	0,64	0,10
O‘zbekiston	85,69	14,14	0,07	0,01	0,09
Surxan (Ozarboyjon)	85,30	14,10	0,54	0,03	0,03
Romashkin (RF)	85,34	12,65	0,21	1,62	0,18
	83,73	13,33	0,50	2,2	0,24

Respublikamizda neft va gaz sanoatining rivojlanishi ancha katta tarixga ega. 1870–1872-yillarda Farg‘ona vodiysida 200 ga yaqin neft manbalari ma’lum edi. O‘zbekistonda neft zaxiralari Farg‘ona vodiysida (Shimoliy So‘x, Janubiy Olamushuk, Polvontosh, Sho‘rsuv, Chimyon), Surxon vohasida (“Xovdach”, “Uchqizil”, “Kokayda”, “Qoshg‘ar”), Qoraqalpog‘istonda (Ust- Yurt), Shimoliy Muborakda va boshqa yerlarda joylashgan. Respublikamiz hududida Oltiariq (1906) va Farg‘ona (1958) neftni qayta ishlash zavodlari, Muborak gazni qayta ishlash zavodi (1972), Sho‘rton gaz kompleksi (1980) va Buxoro neftni qayta ishlash zavodi (1997) qurilib ishga tushirildi.
Mustaqillikka erishilgandan beri respublikamizda neft va gaz sanoati rivojlanishiga alohida e’tibor berilib, yonilg‘i ta’minoti mustaqilligiga erishildi.
I.2 Neft mahsulotlarining kimyoviy tarkibi
Neft mahsulotlarining tarkibi asosan: 82-87% uglerod C; 11,0- 14,5% vodorod H; 0,01-5,0% oltingugurt S; 0,001-1,8% kislorod O va azotdan iborat. Massa bo‘yicha uglevodorodlarning umumiy miqdori 97-98%ni tashkil etadi.
Uglevodorodlarning tarkibidagi uglerod miqdori C₁(metan) dan C₄ (butan)-gacha bo‘lganlari atmosfera bosimida gaz holatda bo‘ladi. Uglevodorodlarning C₅ dan C₁₇ gachasi oddiy sharoitda suyuq holda, C₅ dan C₉ gachasi kondensat va C₁₀ dan C₁₇ gachasi neftning asosiy qismini tashkil etadi. Tarkibida C₁₇ dan yuqori bo‘lgan uglevodorodlar oddiy sharoitda qattiq holdagi modda bo‘ladi.
Neft mahsulotlari tarkibidagi barcha uglevodorodlarning kimyoviy strukturasi bo‘yicha quyidagi 3 xil guruhga bo‘linadi:
Parafin uglevodorodlar.
Naften uglevodorodlar.
Aromatik uglevodorodlar.
Parafin uglevodorodlar, kimyoviy formulasi: C_nH_2n+2 Parafin uglevodorodlar neftning tarkibida asosan past haroratda qaynaydigan (yengil) fraksiyalarda ko‘proq bo‘ladi. Bu uglevodorodlarning birinchi 4 ta vakili 0 ^OC haroratda va 0,1 MPa bosim ostida gaz holatida bo‘ladi. Bularga: metan CH₄, etan C₂H₆, propan C₃H₈, butan C₄H₁₀ kiradi. Parafin uglevodorodlarining beshinchi vakili pentan C₅H₁₂ dan C₁₆H₃₄ vakiligacha suyuq holatda va C₁₇H₃₆ dan boshlab quyuq holatda bo‘ladi.
Parafin uglevodorodlar kimyoviy strukturasiga qarab ikki xil guruhga bo‘linadi:
normal-parafin uglevodorodlar:
izomer-parafin uglevodorodlar.
Normal parafin uglevodorodlarda uglerod va vodorod atomlari o‘zaro to‘g‘ri zanjir orqali bog‘langan bo‘ladi. Masalan, oktan C₈H₁₈ ning kimyoviy strukturasini ko‘ramiz:
Benzin tarkibida normal-parafin uglevodorodlarning bo‘lishi maqsadga muvofiq emas, chunki bu uglevodorodlar bo‘lgan yonilg‘i benzinli dvigatelda yomon yonadi va detonatsion (portlab) yonishni keltirib chiqaradi va benzinning oktan sonini pasaytirib yuboradi. Natijada dvigatelning quvvati kamayadi, ishlatilgan gazlar qop-qora tutun ko‘rinishida chiqadi, dvigatelning detallari issiqlik ta’sirida zo‘riqib ishlaydi, klapanlarning chetlari, porshenlar, svechalarning elektrodlari kuyib, ishdan chiqishiga olib keladi.
Normal-parafin uglevodorodlar yuqori harorat ta’siriga beqaror bo‘lib, tez oksidlanishi tufayli dizel yonilg‘isining o‘z- o‘zidan alangalanish qobiliyatini oshiradi va alangalanishning kechikish davri qisqa bo‘ladi. Natijada dvigatel oson yurgizib yuboriladi. Dvigatel yumshoq va barqaror ishlaydi.
Normal-parafin uglevodorodlarning qotish harorati yuqori bo‘lgani uchun ular ko‘proq yozgi nav dizel yonilg‘isi va moylarida ishlatiladi.