Namangan davlat universiteti xusanboyeva fotima rustsmjon qizi

m =1 / cosθ (7)
formula orqali aniqlanadi, bu yerda θ fotoelement bilan zenit va quyoshni
tutashtiruvchi to`g`ri chiziqlar orasidagi burchak, ωatmosferadagi suv
bug`lariningmiqdorini xarakterlaydi. Bu kattaliklarning aniq qiymatini bilgan
holda quyoshradiyatsiyasining chastatalar bo`yicha taqsimotini va shu bilan
birga energiyasi Egga teng va undan katta bo`lgan fotonlarning to`liq sonini
24
aniqlash mumkin, ya’ni keng tarqalgan kremniy asosidagi QE lari
konstruktsiyasi p- va nmaterialningbir-biriga tutashtirishdan hosil qilinadi. YaO`
material ichidagi p- van-tip orasidagi o`tish sohasi (chegara xududi) elektronteshik
yoki p-n o`tishdeyiladi.Termodinamik muvozanatda elektron va teshiklar
muvozanat holatinibelgilovchi Fermi sathi materialda bir xil holda bo`lishi
kerak. Bu shart p-n o`tishhududida ikkilangan zaryadli qatlam hosil qiladi va uni
hajmiy zaryad qatlamideyilib, unga taalluqli elektrostatik potentsial paydo
bo`ladi.P-n tuzilma sirtiga tushgan optik nurlanish, sirtdan material ichiga qarab
p-no`tish yo`nalishiga perpendikulyar ravishda kontsentratsiyasi kamayib
boruvchielektron-teshik juftliklar xosil qiladi. Agar sirt yuzasidan p-n
o`tishgacha bo`lganmasofa nurning kirish chuqurligidan (1/αdan) kichik bo`lsa,
elektron-teshikjuftliklar p-n o`tishdan ichkarida ham hosil bo`ladi. Agar p-n
o`tish juftlik hosilbo`lgan joydan diffuzion uzunlikka teng masofa yoki undan
kamroq masofadabo`lsa, zaryadlar diffuziya jarayoni natijasida p-n o`tishga
yetib kelib, elektrmaydoni ta'sirida ajratilishi mumkin.Elektronlar p-n o`tishning
elektron bor bo`lgan qismiga (n-qismiga),teshiklar p-qismiga o`tadi. Tashqi pva
n-sohalarni birlashtiruvchi elektrodlarda(kontaktlarda) potensiallar ayirmasi
hosil bo`lib, natijada ulangan yuklanmaqarshiligi orqali elektr toki oqa
boshlaydi.P-n o`tishga diffuziyalangan asosiy bo`lmagan zaryad tashuvchilar,
potensialto`siq bo`lganligi sababli, ikkiga ajratiladi. Ortiqcha hosil bo`lgan
(to`siqyordamida ajratilgan) va to`plangan, n-sohadagi elektronlar va p-sohadagi
teshiklarp-n o`tishdagi mavjud hajmiy zaryadni kompensatsiya qiladi, ya'ni
mavjud bo`lganelektr maydoniga qarama-qarshi elektr maydonini hosil
qiladi.Yoritilish tufayli tashqi elektrodlarda potensiallar ayirmasi hosil
bo`lishibilan birga yoritilmagan p-n o`tishdagi mavjud potensial to`siqning
o`zgarishi ro`yberadi. hosil bo`lgan foto-EYuK bor bo`lgan potensial to`siq
qiymatinikamaytiradi. Bu esa o`z navbatida qarama-qarshi oqimlarning paydo
25
bo`lishinita'minlaydi, ya'ni elektron qismdan elektronlar oqimini, p-qismdan
teshiklaroqimini hosil qiladi. Bu oqimlar 9-rasmda yoritilmagan p-n o`tishli
yarimo`tkazgichda energetik sohalar strukturasi (a), elektrostatik potensial
taqsimoti (b).2L - hajmiy zaryad sohasining kenglini, UE - p-va n- sohalar
chegarasidagimuvozanat xol uchun elektrostatik potensial, Eg - man qilingan
zona kengligi,shtrixlangan chiziq - muvozanat holi uchun Fermi sathi.p-n
o`tishga qo`yilganelektr kuchlanishi ta'siri natijasida to`g`ri yo`nalishdagi tok
bilan deyarli tengbo`ladi.Yoritilish jarayoni boshlangan vaqtdan boshlab
ortiqcha (muvozanatdagiganisbatan) zaryadlarning to`planishi (elektronlarning
n-sohada va teshiklarning psohada)potensial to`siq balandligini kamaytiradi,
yoki boshqacha qilib aytgandaelektrostatik potensialni pasaytiradi. Bu esa o`z
navbatida tashqiyuklanmadan oqayotgan tok kuchini oshiradi va qarama-qarshi
oqimlar hosilqiluvchi elektronlar va teshiklar oqimini p-n o`tish orqali o`tishini
ta'minlaydi.Yorug`lik tufayli hosil bo`lgan ortiqcha juftliklar soni p-n o`tish yoki
tashqiyuklanma orqali ketayotgan juftliklar soniga teng bo`lganda statsionar
muvozanathosil bo`ladi. Odatda bu hol yoritilish jarayonining mingdan bir
soniyasi davomidaro`y beradi.QE qisqa tutashuv Iqt tokini, tushayotgan optik
nurlanish zichligi va spektraltarkibiga bog`liq holda o`rganish, element
tuzilmasi ichida bo`layotgan har birnurlanish kvantining elektr energiyasiga
aylanish jarayoni samaradorligi haqidatasavvur hosil qilish imkoniyatini beradi.
Ma'lum yorug`lik oqimi zichligitushayotgan QE uchun quyidagi tenglamani
keltirish mumkin.