Namangan muhandislik-qurilish instituti «Sanoatni axborotlashtirish»

O‘ZBЕKISTON RЕSPUBLIKASI

OLIY TA’LIM, FAN VA INNOVATSIYALAR VAZIRLIGI

NAMANGAN MUHANDISLIK-QURILISH INSTITUTI

«Sanoatni axborotlashtirish» fakulteti

«Axborot tizimlari va tеxnologiyalari» kafеdrasi

«Axborot boshqarish tizimlarini instrumental vositalari» fanidan

K U R S I SH I

Mavzu: Avtomatika elementlati va qurilmaning tuzilish usullari
Bajardi: 4-kurs 71S-A-ATT-20 guruhi talabasi
F. Tashmatova
Komissiya raisi: dots. S.Xoshimov
A’zolari: 1. R. Raximov
2. Sh. Ikromov
3. M.O‘rmonov

Rahbar: E.Imamnazarov


Namangan – 2023

Mundaraja

1.1 Avtomatik qurilmalar. Avtomatik boshqarish sistemalarining funksional sxemalari va asosiy elementlari 6
1.2Avtomatik sistemalar elementlarining tavsifi. Avtomatik elementlarining asosiy xarakteristikalari 9
2.1 Boshqarish sistemalarining sezgir elementlari - O‘zgartirgichlar 13
2.2 Kuchaytirgichlarni sinflanishi, tavsiflari kuchytirgichlarda teskari aloqalar 20
3.1 Mantiqiy elementlarning funksiyalari 26
3.2 Ijro qiluvchi doimiy tok dvigatellarini ishlash prinsiplari 29

Kirish
O‘zbekiston Respublikasi Oliy va o‘rta maxsus ta’lim vazirligida olib borilayotgan tadbirlarning asosiy maqsadi - ta’lim tizimi islohotlarini hayotga tadbiq etish, zamon talablariga javob beradigan yuqori malakali, raqobatbardosh mutaxassislar tayyorlashga qaratilgan. Kadrlar tayyorlash sohasidagi davlat siyosati uzluksiz ta’lim tizimi orqali yoshlami intellektual, ma’naviy-axloqiy jihatdan tarbiyalash va har tomonlama barkamol shaxsni shakllantirishni nazarda tutadi. Hozirgi vaqtda texnika va texnologiyaning rivojlanishi amaliy sohadagi fanlarning yanada rivojlanishiga turtki bo‘lmoqda. Bu esa turli ishlab chiqarishlarda qo‘llaniladigan texnologik qurilmalami avtomatlashtirishda muhim rol o‘ynaydi. Respublikamiz mustaqillikka erishgandan buyon yuqori malakali ilmiy-pedagogik kadrlar tayyorlashni rivojlantirish, oliy ta’lim va ilmiy-tadqiqot muassasalarini ilmiy salohiyatini mustahkamlash, oliy ta’limda ilm-fanni yanada rivojlantirish, uning akademik ilm-fan bilan integratsiyalashuvini kuchaytirish, oliy ta’lim muassasalari professor o‘qituvchilarining ilmiy tadqiqot faoliyati samaradorligi va natijadorligini oshirish, iqtidorli talaba-yoshlarni ilmiy faoliyat bilan shug4ullanishga jalb etishga qaratilgan keng qamrovli chora-tadbirlar amalga oshirildi. Shunindek, O‘zbekiston Respublikasini yanada rivojlanishi uchun Harakatlar strategiyasi asosida ilmiy-tadqiqot va innovatsion yutuqlarini amaliyotga joriy etish mexanizmlaridan iqtisodiyot tarmoqlarining samaradorligini oshirishda foydalanish muhim ahamiyatga ega hisoblanadi.

O‘zbekiston Respublikasining Prezidenti Shavkat Mirziyoev «2017 - 2021 yillarda O‘zbekistonda rivojlantirishning beshta ustivor 3 yo‘naIishi bo‘yicha harakatlar strategiyasi»ning ijtimoiy sohani rivojlantirishning ustuvor yo‘naIishlarida belgilab qo‘yganidek, ta ’lim va sohani rivojlantirish bo‘yicha «Uzliksiz ta’Iim tizimini yanada takom illashtirish yoMini davom ettirish, sifatli ta’lim xizmatlari, imkoniyatlarini oshirish, mehnat bozorining zamonaviy ehtiyojlarga muvofiq, yuqori malakali kadrlami tayyorlash, ta’lim muassasalarini kompyuter texnikasi va o‘quv-metodik qo‘llanmalar bilan jihozlash bo‘yicha ishlarni amalga oshirish orqali ulaming moddiy-texnika bazasini mustahkamlash yuzasidan aniq maqsadga qaratilgan chora-tadbirlami ko‘rish» bugungi kunda ta’lim tizimida faoliyat yuritayotgan har bir professor-o‘qituvchining vazifasidir.
Hozirgi vaqtda murakkab boshqarish tizimlarini yaratish va axborotlarga ishlov berishdagi tadqiqot ishlarida yangi g‘oyalarni va tizimlami analiz va sintez qilishning zamonaviy usullarini keng qo‘llash natijasida, so‘ngi 5-10 yillikdagi ilmiy-tadqiqot ishlari taraqqiy etib bormoqda. Shunga bog‘liq holda universitetlarda hamda ishlab-chiqarish doirasida tizimlarni loyihalashning yangi usullarini izohlovchi va tizimlashtiruvchi zamonaviy boshqarish tizim lari darsliklariga, o‘quv va uslubiy qo‘llanmalarga sezilarli darajada zaruriyat tug‘ilmoqda. Talabalarga avtomatik sistemalarda qo‘llaniladigan elem ent va qurilm alarning tuzilishini, ishlash prinsiplarini asosiy va tavsiflarini, sistema sifatiga talablar asosida ulami tanlashni va ularni ishlatishni o‘rgatish, yo‘nalish profiliga mos ta’lim standartida talab qilingan bilimlar, ko‘nikmalar va tajribalar darajasini ta’minlashdir.
Respublikamizda xalq xo‘jaligi, sanoat, qishloq xo‘jaligi ishlab chiqarishini avtomatlashtirish, qo‘l mehnatini engillashtirish maqsadida yuqori malakali mutaxassislami tayyorlash talab qilinadi. Avtomatik boshqarish tizimlarini tatbiq etish bilan turli murakkab texnologik jarayonlami avtomatlashtirishga erishish mumkin.
Ko‘rsatilgan masalalarni hal qilishda barcha sohalarda ishlab chiqarishni zamonaviy asbob-uskunalar, mashina va agregatlar bilan ta’minlash muhim vazifa hisoblanadi. Bugungi kunda ko‘plab tarmoqlarda qo‘llanilayotgan ilg‘or texnologiyalar ishlab chiqarishning avtom atlashtirilgan boshqaruv tizimlaridan foydalanishni talab qiladi. Shuning uchun soha bo'yicha tayyorlanayotgan mutaxassislar texnologik jarayonlarni atvomatlashtirilgan tizimlari, avtomatik nazorat, avtomatik rostlash, avtomatik boshqaruv tizimlari haqida maxsus bilimga ega bo‘lishlari zarur. Boshqarish sistemalari element va qurilmalari — uzluksiz rivojlanuvchi tizim bo‘lib, u ishlab chiqarishning o‘ziga xos xususiyatlari va fan-texnikaning ko‘pchilik sohalari bilan uzviy boglangandir. Ishlab chiqarishni avtomatlashtirishda yuqori samaradorlikka erishishning bevosita sharti asosiy va yordamchi ishlab chiqarish jarayonlarini mexanizatsiyalash hisoblanadi. Avtomatlashtirishni rivojlantirish jarayoniga quyidagi ko‘p sonli qonuniy va tasodifiy omillar ta’sir ko‘rsatadi: texnologiya va qurilmaning holati hamda avtomatlashtirishga tayyorgarligi, xomashyo, yarimmahsulotlar va energetik resurslaming sifati hamda barqarorligi, xodimlaming malakasi, ishchi va mutaxassislar faoliyatini tashkil etish va h.k.
Boshqarish sistemalari element va qurilmalari faqat ishlab chiqarish texnikasini takomillashtirish hamda mehnat sharoitlarini yaxshilash bilangina emas, balki ishlab chiqarish rentabelligini oshirish, birlik mahsulotga ketadigan moddiy va mehnat xarajatlarini pasaytirib, uning texnik-iqtisodiy ko‘rsatkichlarini orttirish bilan bogliq. Xalq xo‘jaligi uchun yuqori malakali kadrlar tayyorlashda «Boshqarish sistem alari elem ent va qurilm alari» fani katta ahamiyatga ega. Bu fan talabalarga o‘z ixtisosliklarini nazariy jihatdan chuqur egallashga, ulaming bilimlarini mustahkamlashga, ishlab chiqarish samaradorligini oshirish va texnologik jarayonlardan unumli foydalanish yo‘llarini o‘rgatadi. Avtomatlashtirish borasida eng mas’uliyatli ishlar esa, shubhasiz, kadrlar zimmasiga tushadi. Bugungi kun kadrlari yangi texnika va texnologiyadan foydalanishga, texnologik jarayonlarni avtomatlashtirishni keng joriy etishga, ishlab chiqarish zaxiralarini aniqlash va uni jadallashtirishga qodir bo‘lishlari kerak. Xususan, yosh kadrlar oldida fan-texnika taraqqiyotining yo‘l boshlovchisi bo‘lishdek, mas’uliyatli vazifa turadi. Shuning uchun texnologik jarayonlarni nazorat qilish va avtomatlashtirish asoslarini shu soha mutaxassislarigina emas, balki texnolog-konstruktorlar, iqtisodchilar va boshqalar ham bilishlari muhim. Darslik va o‘quv adabiyotlarini mazmuni va mohiyati jihatidan talabalarda mustaqil va erkin fikrlash, oldindan bilimlarni bosqichma-bosqich boyitish, mukammallashtirib borish, mustaqil ta’im olish, dolzarb yangi bilimlarni o‘quv adabiyotlaridan izlab topish ko‘nikmalarini hosil qilishni ta’minlashi lozim.