Наммпи “Иқтисодиёт” кафедраси доценти Р

3.-rasm.Investitsiya va jamg‘armalarning bir-birlari bilan aloqadorligi
1
 
Aktsiya, obligatsiya va boshqa turdagi qimmatli qog‘ozlarga investorlar 
qo‘yadigan barcha turdagi mablag‘larga moliyaviy investitsiya deyiladi. Mulkni 
davlat 
tasarrufidan 
chiqarish 
va 
xususiylashtirishni 
chuqurlashtirish, 
antimonopol qonunlarning amal qilishini ko‘chaytirish, erkin tadbirkorlik 
yo‘lidagi barcha to‘siqlarni olib tashlash yordamida moliyaviy bozorni 
rivojlantirish natijasida moliyaviy investitsiyalar aktivlashadi. Bu orqali 
vaqtinchalik bo‘sh bo‘lgan moliyaviy resurslar sohalar, tarmoqlar, yuridik va 
1
Muallif tomonidan matn asosida tuzilgan.
Investitsiya va 
jamg‘arma faoliyatining 
aloqadorligi 
daromad
jamg’arma

investitsiya
tadbirkorlik
daromad

---

34 
jismoniy shaxslardan zarur sohalarga oqa boshlaydi. Oqibatda esa butun 
iqtisodiyotda umumiy investitsion faoliyat rivojlanadi. 
Berilgani rasmda investitsion potentsialga ega sub’ektlar ko‘rsatib berilgan 
(1.3.4-rasm). Investitsiya faoliyatini boshqarish davlat va yirik banklar 
aralashuvini ham taqozo etadi. Tadbirkorni jamiyat miqyosidagi muammolar 
(ishsizlik, tovarlar ortiqchaligi yoki etishmovchiligi) qiziqtirmaydi.
Davlat mamlakat ichida ishsizlikni kamaytirish uchun yangi ish joylarini 
yaratish maqsadida kapital qo‘yilmalarni ko‘paytirishga intiladi. Davlat bilan 
tadbirkorning investitsiya siyosati bandlikni ta’minlashdagina emas, balki 
iqtisodiyotni tarkibiy o‘zgartirishda ko‘rinadi. 
Qimmatli qog‘ozlar bozorining asosiy vazifasi ko‘p sonli investorlarning 
bo‘sh pul resurslarini to‘plab, ularni iqtisodiyotining ishlab chiqarish sohasiga 
yo‘naltirishdir. Qimmatli qog‘ozlarning eng asosiy xususiyatlari aylanuvchanlik 
(muomalada bo‘lishlik) va to‘lovga layoqatlilik (likvidlilik) dir. Aylanuvchanlik 
– qimmatli qog‘ozning bozorda harid qilinishi va sotilishi, shuningdek ko‘p 
hollarda mustaqil to‘lov vositasi sifatida ishlatish xususiyati. Likvidlik – 
qimmatli qog‘ozning uning egasi uchun yo‘qotishlarsiz, bozor qiymati va sotish 
chiqimlaridagi kichik o‘zgarishlar bilan tez sotilishi va pul mablag‘lariga 
aylanishi (naqd pul yoki naqd pulsiz shaklida) xususiyatidir. 
Moliyaviy investor mablag‘lari investitsiyalangan qimmatli qog‘ozlar 
yig‘indisi portfel investitsiyalar deb ataladi. Portfel investitsiyalarni 
shakllantirishda quyidagi tamoyillarga rioya qilinadi: xavfsizlik (risk, ya’ni 
tavakalchilikni kamaytirish), daromadlilik, likvidlik va qo‘yilmalarning 
o‘sishiga erishish. Bu tamoyillar muayyan darajada bir-biriga bog‘liq xarakterda 
bo‘ladi. Masalan, daromadlilikni oshirishga intilish riskni kuchaytiradi, ya’ni 
investitsiya qiymatini boy berish xavfi ortishiga olib keladi. Yuqori likvidlikka 
ega bo‘lgan qimmatli qog‘ozlar hamma vaqt ham yuqori daromad keltirmaydi. 
Davlat qimmatli qog‘ozlari likvidlik darajasi yuqori, tavakkalchilik past, lekin 
korxonalar qimmatli qog‘ozlariga nisbatan pastroq daromad keltiradi.

---

35