Наргис косимова

2.2. Nogironligi bo'lgan shaxslar integratsiyasida OAVming o'rni .

Zamonaviy dunyo axborot texnologiyalarining jadal rivojlanishi bilan ajralib turadi. Shuning uchun ommaviy kommunikatsiya jarayonlari muammolariga tobora ko'proq e'tibor berilmoqda. Yigirmanchi asrda ommaviy kommunikatsiya sotsiologiyasi Amerika va Evropa mamlakatlarida ancha faol rivojlandi. So'nggi yillarda axborot oqimlari aloqa va ommaviy kommunikatsiya texnologiyalari sohasida ishtirok etadigan ma'lumotlar bazalari, shaxsiy kompyuterlar, kadrlar sonining doimiy ravishda ko'payib borishi tufayli rivojlanish uchun kuchli turtki oldi. Ba'zi tadqiqotchilar yaqinlashib kelayotgan "mediakratizm" davri - ommaviy axborot vositalarining kuchi haqida gapira boshladilar, ular endi haqiqatni aks ettirmaydi va talqin qilmaydi, balki uni o'z qoidalariga ko'ra quradi.⁷¹

Zamonaviy dunyo texnologik jihatdan juda rivojlangan. Bu turli xil ommaviy axborot vositalarining mavjudligi bilan tavsiflanadi (bundan keyin-ommaviy axborot vositalari). Ommaviy axborot vositalari atamasi " ... Ommaviy axborotni davriy tarqatishning doimiy nomga ega bolgan hamda bosma tarzda (gazetalar, jurnallar, axborotnomalar, byulletenlar va boshqalar) va (yoki) elektron tarzda (tele-, radio-, video-, kinoxronikal dasturlar, Internet jahon axborot tarmogidagi veb-saytlar) olti oyda kamida bir marta nashr etiladigan yoki efirga beriladigan (bundan buyon matnda chiqariladigan deb yuritiladi), qonun hujjatlarida belgilangan tartibda royxatga olingan shakli hamda ommaviy axborotni davriy tarqatishning boshqa shakllari »⁷²
Ayni paytda ommaviy axborot vositalarining turlariga eng mashhur bo'linish bu:

• 
  bosma nashrlar (gazeta, jurnal va boshqalar)
  

• 
  Internet
  

• 
  Televizion
  

• 
  ommaviy axborot vositalari matbuot va axborot agentligi
  

Hozirga qadar ommaviy axborot vositalari funktsiyalarining yagona tasnifi mavjud emas, ammo R.V. Anximova turli mualliflarning ba'zi bir mavjud ma'lumotlarni umumlashtirishga va tahlil qilishga urindi va quyidagi Ommaviy axborot vositalarining funktsiyalarini aniqladilar :⁷³
1.Axborot (shu jumladan reklama va ma'lumotnoma funktsiyasi). Ommaviy axborot vositalari ushbu funktsiyani aholining barcha qatlamlarini jamiyat hayotining barcha sohalari to'g'risida tezkor ma'lumot bilan ta'minlash orqali amalga oshiradi.
2.Dam olish. Odatda ommaviy axborot vositalari tomonidan ko'ngilochar kontentni taqdim etish orqali amalga oshiriladi. Bu dam olish, hordiq va hakazolarni tashkil etishga bo'lgan ehtiyojni qondirishga qaratilgan.
3. Madaniy va ta'lim. Siyosiy, iqtisodiy madaniyatni shakllantirish, axloqiy va estetik ta'lim berish, ijtimoiy hayot va ilm-fanning turli sohalarida bilim, ko'nikma, ko'nikma darajasini egallash va oshirishga yordam beradi.
4.Mafkuraviy. Ijtimoiy guruhlar va shaxsiy shaxslarning o'z pozitsiyalarini, ijtimoiy munosabatlarning muayyan sohalariga nisbatan nuqtai nazarini ifodalashni ta'minlaydi.
5.Kommunikativ. Jamoat muloqotini va/yoki davlat hokimiyatining xalqqa murojaatini tashkil etadi. Butun jamiyat miqyosida ijtimoiy muloqot funktsiyasini ta'kidlaydi, bu esa barcha ta'sir doirasini qamrab oladi "axborot va ta'limdan ishonch va taklifga qadar",

shuning uchun ommaviy axborot vositalari "jamiyatni birlashtirish va ijtimoiy ongni shakllantirish" ni boshqaradi»

6.Nogironlarning ijtimoiy integratsiyasi muammosi eng dolzarb masalalardan biri bo'lib qolmoqda va jamiyatdan nafaqat uning tushunchasini, balki ko'plab ixtisoslashtirilgan muassasalar va tuzilmalarning ushbu jarayonda ishtirok etishini talab qiladi.
Ushbu mavzuning dolzarbligi ommaviy axborot vositalari ham jamiyatning qiymat yo'nalishlarini, shu jumladan, aholining nogironlar muammosiga bo'lgan munosabatini aks ettiradi va ko'p jihatdan shakllantiradi. Ommaviy axborot vositalari ushbu toifadagi fuqarolarning ijtimoiy moslashuvida muhim omil bo'lib, nafaqat ularning qiymat tizimini belgilaydi, balki jamiyatning ushbu toifadagi toifasiga nisbatan munosabatiga ta'sir qiladi.
Bugungi kunda koplab jamiyatlarda nogiron tushunchasi qarama-qarshi. Bir tomondan, jamiyat befoyda moddiy yordam so'roviga javob beradi, boshqa tomondan, bu toifadagi odamlarning muammolarini hal qilishdan o'zini tortadi, davlatning tashvishi deb hisoblaydi, uchinchidan, kundalik hayotda ularni chetlab o'tadi.
Yuqoridagi fikrlarga asoslanib aytish kerakki, Ommaviy axborot vositalari ommaviy ongni shakllantirishning eng muhim usuli-integratsiya zarurligi haqidagi bilimlarni ommalashtirish, ushbu jarayonga to'siqlarning oldini olish va ularni bartaraf etishning mumkin bo'lgan yo'llarini loyihalashtirish imkonini beradigan ommaviy axborot vositalarining ijtimoiy integratsiyada jamoat instituti sifatida roli juda muhimdir.
Ommaviy axborot vositalaridagi tasvirlar va voqealar jamoatchilik fikriga chuqur ta'sir ko'rsatishi va ijtimoiy me'yorlarni o'rnatishi mumkin. Nogironlar ommaviy axborot vositalarida kamdan-kam yoritiladi va ular namoyish etilganda ular ko'pincha salbiy stereotiplarga ega bo'lib, tegishli vakili bo'lmaydilar. Nogironlarni achinish, xayriya yoki tibbiy muolajalar sifatida ko'rib chiqishlari kerak, ular fojiali va nogironlik holatini engib o'tishlari kerak yoki aksincha, nogironlarni ilhomlantirishi uchun buyuk ishlarni amalga oshirgan super qahramonlar sifatida taqdim etilishi odatiy holdir.
Ommaviy axborot vositalari ogohlikni oshirish, stigma va noto'g'ri ma'lumotlarga qarshi kurashishda muhim vosita bo'lishi mumkin. Ijtimoiy noto'g'ri tushunchalarni o'zgartirish va nogironlarni inson xilma-xilligining bir qismi bo'lgan shaxs sifatida ko'rsatish uchun kuchli kuch bo'lishi mumkin. Nogironlik masalalari va nogironlarning xilma-xilligi va ularning holatlari to'g'risida xabardorlik, tushunchani oshirish orqali ommaviy axborot vositalari nogironlarni ijtimoiy hayotning barcha jabhalariga samarali va muvaffaqiyatli integratsiyalashuviga faol hissa qo'shishi mumkin. Darhaqiqat, Nogironlar huquqlari to'g'risidagi konventsiya davlatlardan nogironlar bilan bog'liq bo'lgan xabardorlikni oshirishni va stereotiplarga qarshi kurashishni, shu jumladan barcha ommaviy axborot vositalarini nogironlarni inson huquqlarini hurmat qilishga mos ravishda tasvirlashga undashni talab qiladi.
Bugungi kunda Amerika Qo'shma Shtatlari ommaviy axborot vositalarining nogironlarni ijtimoiy jalb qilishdagi ishtiroki darajasi juda yuqori: Amerika televizion kanallari har oyda bir marta nogironlar ishtirokida namoyish etiladi, bundan tashqari, Amerikaning "Nogironlar" alohida kanali ham mavjud. Nogironlar ishtirokidagi filmlar va studiya shoularini namoyish etadigan kanal.⁷⁴
Nogironlikning kasallik sifatida tushunilishi ommaviy ongda achinish bilan birga keladi, bu ommaviy axborot vositalarida ham aks etadi. Va bu Qo'shma Shtatlarda ommaviy axborot vositalari bilan ishlaydigan inson huquqlarini himoya qiluvchi tashkilotlarni o'zgartirishga urinmoqda: ular har doim nogironlik mavzusini kengroq yoritishni qo'llab-quvvatladilar, yangiliklarni yaratdilar va ushbu mavzuning axborot sohasida faol ishtirok etishlariga intildilar . Shunday qilib, ular jurnalistlarning o'z auditoriyasiga nisbatan xuddi shunday funktsiyani bajarishini ta'minlash uchun ular ommaviy axborot vositalarini targ'ib qilish ishlarini olib borishdi. Ushbu mavzu bo'yicha ko'plab nashrlar, uning kun tartibida mavjudligi, mavjud g'oyalarni takrorlash o'rniga yangi bilimlarni yaratadigan materiallarning tarbiyaviy xususiyati stereotip dunyoqarashni engishga yordam beradi. Nogironlik haqida o'yin dasturlari va video taqdimotlarni tomosha qilganlar, nogironlar bilan real hayotda muloqot qilishda boshqalarga qaraganda kamroq noqulayliklarga duch kelmoqdalar ⁷⁵
Mamlakatimizda nogironlarning ijtimoiy integratsiyasida ommaviy axborot vositalarining imkoniyatlarini o'rganish bo'yicha Qo'shma Shtatlarning tajribasi juda qadrlidir. Shu bilan birga, amerika modelini bizga ozbek ijtimoiy sharoitlariga va ozbeklarning mentalitetiga moslashmasdan tatbiq etish mumkin emasligini anglash kerak.
Nogiron imidjini qurishning asosiy manbalaridan biri bu ommaviy axborot vositalaridir (bundan keyin ommaviy axborot vositalari deb yuritiladi). Ommaviy axborot vositalari tinglovchilar ongiga ta'sir ko'rsatadigan kuchli mexanizmdir. Shunisi e'tiborga loyiqki, yangiliklar yoki gazetadagi maqolalarning eng kichik tafsilotlari ham tomoshabinlar tomonidan syujetning asosiy g'oyasi singari esda qoladi. Shuning uchun "nogiron" konstruktsiyani shakllantirishda nafaqat axborot xabarining umumiy ohangini, balki har bir so'z, fotosurat va video ketma-ketligi katta ahamiyatga ega. Ommaviy axborot vositalari manipulyatsiya orqali tomoshabinlarning dunyoning rasmlariga ta'sir o'tkazish qobiliyatiga ega. Turli xil shakllardagi manipulyatsiyalar stereotiplarni, tasvirlarni, hodisalarni
va unga munosabatni va boshqalarni kiritish funktsiyasini bajaradi.
Ommaviy axborot vositalari bizning kundalik hayotimizning o'ta muhim qismidir va soha sifatida axborotni ommaga tarqatishda juda muhim ahamiyatga ega edi, deyish to'g'ri. Biroq, ommaviy axborot vositalarining jamiyatga ta'siri har doim ham jamiyat foydasiga ishlatilmadi, xususan nogironlik bilan bog'liq holda, ommaviy axborot vositalari nogironlarni kamsitishni kuchaytirmoqda. Nogironlarni kamsitishdagi ommaviy axborot vositalarining hissasi quyidagi yo'nalishlar bo'yicha muhokama qilinadi:⁷⁶

• 
  Nogironlikning ommaviy axborot vositalarini kuchaytirish va nogironlikning tibbiy modelidan foydalanish.
  

• 
  Ommaviy axborot vositalarida nogiron stereotiplarni yaratish va ulardan foydalanishni qo'llab-quvvatlash.
  

• 
  Nogironlik bilan bog'liq tasvirlar, til va terminologiyadan foydalanish.
  

• 
  Nogironlarning ommaviy axborot vositalarida kam vakili.
  

• 
  Nogironlarga ommaviy axborot vositalarining ta'siri.
  

Rossiya Federasiyasining "perspektiva" nomli nogironlar hududiy jamoat tashkiloti OAVda nogironligi bor insonlar mavzusini yoritish kontsepsiyasini ishlab chiqqan. Kontsepsiyada, jumladan quyidagi qoidalar mavjud: ⁷⁷

1. Nogironligi bor inson jamiyatning boshqalar singari a'zosi qilib va Real hayotiy vaziyatlarda ko'rsatilgan seriallar, filmlar, teleko'rsatuvlar, reklama roliklari yaratish kerak. Nogironligi bor kishi film, serial yoki ko'rsatuvning bosh qahramoni bo'lishi, yoki epizodlarda (do'konda xaridor, bank mijozi, film/serial qahramonining oila a'zosi sifatida) ko'rsatilishi mumkin. Muhimi – nogiron inson timsolini aks ettirishda qotib qolgan stereotiplardan qochish zarur. 
2. Aqliy va ruhiy nogironligi bor kishilarni ham e'tibordan chetda qoldirmaslik lozim. Ko'zi ojiz, aravachada harakatlanadigan va boshqa ko'z bilan ko'rish mumkin bo'lgan jismoniy o'ziga xosliklari mavjud insonlar bilan bir qatorda teleko'rsatuvlarga Daun sindromi bor, autizm va mental nogironlikning boshqa shakllari mavjud kishilarni ham taklif etish kerak.
3. Nogironlik masalasi bo'yicha ishchi guruh tuzish va uning tarkibiga OAV bilan hamkorlikni yo'lga qo'ya oladigan nogironligi bor kishilarni yoki nogiron bolalarning ota-onalarni kiritish zarur. Bunday guruhning vazifasi jurnalistlarga, kino va televideniening boshqa xodimlariga nogironligi bor kishi timsolini ko'rsatishda stereotiplardan qochish va ularni jamiyatning boshqa a'zolari singari oddiy kishilar sifatida tasvirlash yuzasidan maslahatlar berishdan iborat bo'ladi. Bunda ana shunday guruhlar uzoq yillardan beri faoliyat olib borayotgan xorijiy davlatlar tajribasiga tayanish. 
4. Televidenieda ijtimoiy reklama sonini oshirish. Nogironligi bor kishilar haqida ijtimoiy roliklar tayyorlashda u nogironlarga nisbatan achinishni yoki salbiy munosabatni shakllantirib qo'ymasligi uchun ekspertlarga murojaat etish maqsadga muvofiqdir. Shu vaqtgacha yaratilgan ijtimoiy roliklarni namoyish uchun qabul qilish.
5. Nogironligi bor kishilarni filmlar, seriallar va ko'rsatuvlarga kiritishda televidenie uchun maxsus axloq qoidalarini ishlab chiqdilar.