Narzulaaev Uluғbek ilmiy raxbar

2-masala. ABCD to`g`ri to`rtburchak B burchagining bissektrissasi AD tomonini ‘ nuqtada kesadi hamda uni A’=17 sm va ‘D=21 sm li kesmalarga ajratadi.shu to`g`ri to`rtburchakning ‘eremeyrini to’ing.

To`g`ri to`rtburchak ‘eremetori uning qo`shni tomonlar yeg`indisi ikkilanganiga teng.

‘=2(a+b) a-eni , b-bo`yi.

Yechish. 1) ABCD-to`g`ri to`rtburchak bo`lganbi uchun ADIIBC va shunga ko`ra <2=<3. Biroq, shartga ko`ra <2=<1, demak, <1=<3 hamda uchburchak AB’-asosi B’ bo`lgan teng yonli uchburchak. Shunday qilib AB=A’=17sm,

2) AD=A’+’D=17+21=38sm

‘=2(AB+AD)=2*(17+38)=*55=sm

Javib: ‘=110sm

To`g`ri to`rtburchak yuzasi qo`shni tomonlar ko`’aytmasiga teng.

To`g`ri to`rtburchak yuzasi uning eni va bo`yi ko`’aytmasiga teng.

S=ab, Bunda a - to’rtburchakning eni, b esa bo’yi.

B C B

A D A O

IV. Darsni mustahkamlash. o`quvchilar bilan savol javob o`tkaziladi.

Tezkor savollar:

1.teng tomonli uchburchakning tomoni a bo`lsa, ‘ nuqtani to’ing? (3a)

2. qachon uchburchaklar teng bo`ladi? (tarifi)

3. To`g`ri bto`rtburchakning yuzi fo`rmulasi? (s=a*b)

4. vertical burchaklarning xossasi(ular teng)

5. qo`shni burchakning tarifi

6. ikkita nuqtadan nechta to`g`ri chiziq o`tkazish mumkin? (1 ta)

7.agar ikkita burchakning yig`indisi 150 bo`lsa ular qo`shni burchak bo`ladimi? (yo`q)

8.bitta nuqtadan nechta to`g`ri chiziq o`tadi. (cheksiz)

9. “geometriya” so`zining ma`nosi? (yer o`lchash)

10. aylananing tarifi?

11.isbot talab qilmaydigan jumla? (aksioma)

12. Konsititutsiya qabul qilingan sana? (1992-yil 8-dekabr)

Boshqotirma.

I-guruhga

	1			G
2				E
			3	O
4				M
			5	E
		6		T
		7		R
	8			I
			9	Y
		10		A

1.Noma`lum qatnashgan tenglik.

2.Ikki tomoni ‘arallel, qolgan ikki tomoni ‘arallel bo`lmagan to`rtburchak

3. Kundalik nazorat ishi.

4. Tomonlari uzunliklar yeg`indisi.

5.Uzunlik o`lchov birligi.

6. O`g`ri burchakli uchburchak to`g`ri burchagi qarshisidagi tomon.

7.Aylana chizadigan asbob.

8.Vaqt o`lchov birligi.

9.Berilgan nuqtadan bir xil uzoqlikda joylashgan nuqtalar to`’lami.

10.Tomonlari uzunliklari teng bo`lgan to`g`ri to`rtburchak.
2-guruh

1			M
2				A
3			T
4			E
5			M
6			A
7			T
8			I
	9		K
	10		A

1.Ikki tomoni chegaralangan to`g`ri chiziq.

2. Kesishmaydigan to`g`ri chiziqlar.

3.Geometrik figura.

4.Noma`lum qatnashgan sonli ifoda

5.Tomonlari ‘arallel va qarama-qarshi burchaklari teng bo`kgan kvadrat.

6.Ko`’aytuvchi .va ko`’aytuvchi natijas.i

7.To`g`ri burcakli uchburchak to`g`ri burchagiga yo’ishgan tomon.

8. Koordinata tekisligida OY o`qi qanday nomlanadi?

9.Natural sonlar to`’lamidagi 1-juft son.

10.Tomonlarining uzunliklari teng bo`lgan to`g`ri to`rtburchak.

Uslubiy ahamiyati: To`g`ri to`rtburchaklarishlab chiqarishda keng qo`llanilai. Maalanhar xil detalla, har xil buyumlar ishlab chiqarishda ishlatiladi. Har bir sohada mavzu kerak bo`ladi.

4. 
   O`quvchilarni baholash
   
5. 
   Darsni yakunlash
   
6. 
   Uyga vazifa
   

XULOSA.

Hozirgi kunga kelib, fan-texnologiya shu darajada rivojlanib ketdi va kundan-kunga rivojlanib bormoqda-ki, natijada axborotlar oqimi juda katta tezlikda oshib bormoqda. Bu esa ishlab chiqaruvchilar oldiga yangi bilimlarni qisqa vaqt ichida yangilash, doimiy ravishda kundalik yangiliklarndan xabardor bo’lish va o’z vaqtida ularning o’z kasbi hamda shaxsiy kamolati uchun zarur bo’lganlarin o’zlashtirib borishini taqazo etmoqda. Aks holda qaysi kasb egasi bo’lishidan qathiy nazar u o’zining mehnat va xizmatlar bozoridagi o’rnini yo’qotib qo’ymoqda. Xar bir jamiyatda mazkur muammolarni samarali hal etish uning samarali ta’lim tizimi orqali amalga oshiriladi.

SHunday ekan, har bir jamiyatning ertangi kuni bo’lgan yosh avlodni o’z zamonasi bilimlari bilan chuqur qurollantirmasdan turib har tomonlama kuchli davlat qurib bo’lmaydi.

Bular mutaxassisning yoki bo’lғusi mutaxasssisning o’zi tanlagan kasbi bo’yicha paydo bo’layotgan yangiliklar yoki egallayotgan kasb-mutaxassislik bo’yicha chuqurroq bilim egallashga bo’lgan intilishlari ularni mustaqil izlanish va o’rganishga undaydi.

Umuman, hozirgi kunda mustaqil ta’lim olishga bo’lgan zarurat asosan quyidagilardan iborat:

• 
  SHaxsning mustaqil bo’lishga va mustaqil fikrlashini o’stirishga bo’lgan intilishlari;
  
• 
  Muntazam ravishda o’z bilimlarini takomillashtirib borishga bo’lgan intilishlari;
  
• 
  Zamon bilan hamnafas bo’lgan holda o’z mehnat faoliyatini tashkil etishga bo’lgan ehtiyoji;
  
• 
  Bozor sharoitida mehnat bozoridagi raqobatga dosh bergan holda o’z o’rnini topishga bo’lgan intilishlari va h.zo.
  

GLOSSARIY

Ta’lim – bu bilim egallash jarayonidir, yahni bunda shaxsning ijodiy faoliyatining jihatlari, dunyoqarashi va o’zini tutish sifatlari tashkil topadi hamda bilish qobiliyatlari rivojlanadi.

Tarbiya – egallagan bilimlarni amalda qo’llab, ularni ko’nikma va malakalarga aylantrish jarayoni.

O’qitish – bu o’quvchi larga yangi o’quv axborotini taqdim etish, uni o’zlashtirishni tashkillashtirishga qaratilgan ta’limiy usul.,

Amaliyot – ko’nikma va malakalarni shakllantirishga, bilish qobiliyatlarini rivojlantirishga maqsadli yo’naltirilgan, muntazamli tashkiliy jarayondir.

Rivojlantiruvchi vazifa – o’qitish jarayonida shaxsning aqliy, hissiy va irodaviy rivojlanishi, bilishga bo’lgan intilishlarini va ijodiy faollikni shakllantirish va rivojlantirishni tahminlashdan iborat bo’ladi.

Tarbiyalovchi vazifa – o’qitishni tarbiyalash tamoyiliga asoslanadi. O’qitish va tarbiyalash jarayonlari uzviy boғliqlikda bo’ladi.

Bilim – hodisa, voqea, qonuniyatlar to’ғrisidagi mahlumotlar.

Ko’nikma – egallagan bilimlar asosida o’zgaruvchan sharoitlarda birorta faoliyatni amalga oshirish qobiliyati.

Malakalar – bu, ko’p marta takrorlash natijasidagi mashinal (beixtiyoriy), harakatlardir.

Metodika – pedagogikaning o’qitish qonuniyatlari, qoidalari, tashkil etish shakllari, amalga oshirish va natijalarini nazorat qilib baholash metod hamda vositalarini o’zida mujassamlashtiruvchi fan tarmoғidir.

Metodologiya – “metod” va "logiya" iboralarining birligida bilish faoliyati usuli, vositalari va mantiqiy tartibi haqidagi ta’limot mahnosini anglatadi.

Davlat standartlari – mutaxassis tayyorlanayotgan yo’nalish mazmunining bayoni va o’quvchi ni o’qitish hamda tarbiyalashga qo’yilgan talablar, standart ko’rinishidagi nazorat, uslub va shakllari.

O’quv rejalari – ta’lim vazirligi tomonidan tasdiqlangan davlat hujjati.

O’quv dasturlar – o’quv fani mazmuni, ularni o’quvchi lar tomonidan o’zlashtirishning maqsadga muvofiq keluvchi xususan tashkil etish yo’llari aniqlangan hujjat.

Darsliklar – o’quv fani mazmuni o’quv darsturiga muvofiq bayon qilinadi.

Raqobatbardosh mutaxassis – bu birinchidan, o’zining qobiliyatlarini rivojlanganligi, kasbiy chuqur bilimliligi, shaxsiy va fuqaroviy sifatlarini shakllanganligi, ikkinchidan shaxsiy va oilaviy farovonlikni tahminlashga imkon beruvchi, mahsulotga yaxshi baho beruvchidek taklif qila olish kabi kasbiy faoliyatga yuqori darajadagi tayyorgarlikdir.

Ta’lim berish – bu hamkoriy faoliyatni namoyon qilib bunda kasb ta’lim o’qituvchisi o’quvchi lar faoliyatini tashkillashtiradi, raғbatlantiradi, o’zgartiradi va nazorat qiladi.

Anhanaviy tizim – ushbu tizim asoschilari Ya.O. Komenskiy, G. Pestalotstsi, I. Gerbartlar ta’lim berishda asosiy o’rinni o’qituvchi faoliyatiga ajratganlar.

Dasturlashtirilgan ta’lim – bu ғoya 1950 yillarda ilgari surilgan. Dasturlashtirilgan ta’lim berish asosini, tartibga keltirilgan topshiriqlarni namoyon qiluvchi, o’rgatuvchi dastur tashkil etadi. U butun o’qitish jarayonini boshqaradi.

Muammoli ta’lim – muammoni hal etish ғoyasi yotuvchi, yaxlit tizim.Muammoli o’qitish ham amaliy, ham nazariy-bilish xususiyatidagi muammoli vaziyatlarni hal etish orqali yangi bilimlarni egallashga asoslangan.

Rivojlantiruvchi ta’lim – o’qituvchining asosiy vazifasi bilish mustaqilligi va qobiliyatlarini rivojlantirshga yo’naltirilgan, o’quvchi larni o’quv faoliyatini tashkillashtirish hisoblanadi.

Mazmun – inson rivojlanishi maqsadlari bilan muvofiqlikda tanlanadigan va unga yetkazib beriladigan, avlodlar ijtimoiy mahorat qismi.

O’qitish mazmuni (o’qitish, mahlumot olish) – ta’lim jarayonida egallashi zarur bo’lgan, ilmiy bilim, amaliy ko’nikma va malakalar tizimi.

Ta’lim tamoyillari – bu pedagogik jarayon ishtirokchilarining o’zaro xamkorlikdagi faoliyatlarini belgilovchi asosiy qoidalar tizimidir.

Metod (usul) – yunoncha so’zdan olingan bo’lib, “Metodos”- biror narsaga yo’l mahnosini anglatadi.

Ta’lim berish usuli – belgilangan ta’lim berish maqsadiga erishish bo’yicha o’qituvchi va o’quvchi lar o’zaro faoliyatini tartibli tashkil etish yo’li.

“Texnologiya” yunoncha so’zdan kelib chiqqan bo’lib “techne” –mahorat, sanhat, malaka va “logos” – so’z, ta’limot mahnolarini anglatadi.

Ta’limni texnologiyalashtirish – bu o’qitish jarayoniga texnologik yondashish asosida ta’lim maqsadlariga erishishning eng maqbul yo’llari va samarali vositalarni tadqiq qiluvchi va qonuniyatlarni ochib beruvchi pedagogik yo’nalishdir.

Pedagogika tizim – shaxsning bor sifatlarini shakllantirish uchun tashkiliy, maqsadga yo’naltirilgan va pedagogik tahsir ko’rsatishni ko’zlagan, o’zaro boғliq vosita, usul, jarayonlarning yiғindisini ifoda qiluvchi aniq yaxlitlikdir.

Fanni o’qitish metodikasi – ta’lim tizimida ushbu o’quv fanining ahamiyati va o’rnini belgilaydi, uning vazifalarini va o’qitish mazmunini aniqlaydi, ushbu fan bo’yicha qo’llanilayotgan metod, shakl va o’qitish vositalari bayonini o’z ichiga oladi.

Kontseptsiya – umumiy ғoya yoki biror-narsa to’ғrisida tasavvur, tushuncha, fikrlar tizimi.

Ta’lim vositalari – o’quv materialini ko’rgazmali taqdim etish va shu bilan birga o’qitish samaradorligini oshiruvchi yordamchi materiallar hisoblanadi.

Ta’limning texnik vositalari – o’quv materialini ko’rgazmali namoyish etishga, uni tizimli yetkazib berishga yordam beradi; o’quvchi larga o’quv materialini tushunishlariga va yaxshi eslab qolishlariga imkon beradi.

Yordamchi ta’lim vositalari – grafiklar, chizmalar, namunalar va kabilar.

O’quv-uslubiy materiallar – o’quv materiallar, o’zlashtirilgan o’quv materiallarini mustahkamlash uchun mashqlar. Bular o’quvchi larning mustaqil ishlarini faollashtirishga yordam beradi.

Grafikli tashkil etuvchi – fikriy jarayonlarni ko’rgazmali taqdim etish vositasi.

Ta’lim shakllari – usul o’quv jarayonini mavjudligi, uning ichki mohiyati, mantiqi va mazmuni uchun qobiq.

Ommaviy ish (frontal) – barcha o’quvchi lar oldiga bir xil topshiriq bajarish maqsadi qo’yiladi.

Jamoaviy ish (kollektiv) – ham umumiy va guruhliga taalluqli bo’lishi mumkin: oldinda turgan ish rejasini hamkorlikda muhokama qilish, majburiyatlarni bo’lish, hisobot shaklini tanlash, xulosalarni muhokama qilish (tartib bilan alohida o’quvchi lar fikrlari tinglanadi va muhokama qilinadi), mahqul xulosalarni shakllantirish (umumiy kelishuv bilan).

Guruhli – kichik guruhlarda hamkorlikda bir topshiriqni bajarish.

Yakka tartibli (individual) – o’quv topshiriғini yakka o’zi bajarishi.

Ta’limiy va ta’lim berish vazifasi – o’quvchi o’qituvchini savoliga nafaqat javob beradi, balki topshiriq ham bajarib, o’rtoqlari javoblarini mulohazalaydi, o’zgartirishlar kiritadi.

Tarbiyaviy vazifasi – o’quv faoliyatini tizimli nazorat qilishda tekshirish va baholash namoyon bo’lib, bu esa, o’quvchi larni bajariladigan ishga mahsuliyatini oshiradi, mehnat qilishga, o’qituvchi tomonidan berilgan topshiriqlarni mustaqil yechishga, o’zining o’quv imkoniyatlarini to’ғri baholashga o’rgatadi.

Maqsadni belgilash – didaktik vazifalarni aniqlash, o’quv natijalarini shakllantirish. Bu pedagogik faoliyatni asosiy omili bo’lib, o’qituvchi va o’quvchi ning birgalikdagi faoliyati harakatini umumiy natijaga yo’naltiradi.

Tashxis – o’quvchi lar xususiyatlarini va mavjud moddiy-texnik imkoniyatlarni o’rganish. Bu maqsadni to’ғirlash zarurligiga va ularga erishish vositalarini tanlashga imkon beradi.

Bashorat qilish – o’rnatilgan vaqt ichida mavjud sharoitlarda pedagogik va o’quv faoliyati natijalarini oldindan ko’rish.

Loyihalash – oldindagi faoliyat modelini tuzish, mavjud sharoitlarda o’rnatilgan vaqt mobaynida yo’l va vositalarni tanlash uchun, maqsadga erishish bosqichlarini ajratish, ular uchun alohida vazifalarni shakllantirish, o’quv axboroti va qaytar aloqani yetkazish vositasi va yo’llarini aniqlash.

Rejalashtirish – oldindagi o’zaro boғliq pedagogik va o’quv faoliyatining rejasini ishlab chiqishdan iborat bo’ladi. U texnologik xarita ko’rinishida rasmiylashtiriladi.
FOYDALANILGAN ADABIYoTLAR

1. 
   Mirziyoev SH.M. Tanqidiy tahlil, qthiy tartib-intizom va shaxsiy javobgarlik – har bir rahbar faoliyatining kundalik qoidasi bo’lishi kerak. – T.: O’zbekiston, 2017. – 45-b.
   
2. 
   Mirziyoev SH.M. Erkin va farovon, demokratik O’zbekiston davlatini birgalikda barpo etamiz. – T.: O’zbekiston, 2017. – 14-b.
   
3. 
   Mirziyoev SH.M. Qonun ustuvorligi va inson manfaatlarini tahminlash – yurt taraqqiyoti va xalq farovonligining garovi. – T.: O’zbekiston, 2017. – 22-b.
   
4. 
   O’zbekiston Respublikasining “Kadrlar tayyorlash Milliy dasturi” / Barkamol avlod – O’zbekiston taraqqiyotining poydevori. – Toshkent: SHarq nashriyot-matbaa kontserni. 1997.
   
5. 
   O’zbekiston Respublikasining “Ta’lim to’ғrisida”gi Qonuni (1997 yil 29 avgustda qabul qilingan / Barkamol avlod – O’zbekiston taraqqiyotining poydevori. – T.: O’zbekiston, 1997.
   
6. 
   Kaldibekova A.S., Xodjaev B.X. O’quvchilarning bilish faolligini oshirish yo’llari - T.:TDPU, 2006. - 96 b.
   
7. 
   Karimova V. Psixologiya. - T.: Abdulla Qodiriy nomidagi xalk merosi nashriyoti, 2002. - 204 b.
   
8. 
   Karimova V.M., Sunnatova R.I. Mustakil fikrlash. O’quv qo’llanmasi bo’yicha mashғulotlarni tashkil etish uslubiyoti - T.: SHarq, 2000. -16 6.
   
9. 
   Karimova V.M., Sunnatova ‘., Tojiboeva R.N. Mustaqil fikrlash - T.: SHarq, 2000, 111 b.
   
10. 
    Barakaev M. va boshqalar. Zamonaviylashuv sharoitida matematika fanini o’qitish texnologiyalari. – T.:, 2017, 141 bet
    
11. 
    Barakaev M., Jalilov A. va boshqalar. Malakaviy amaliyot. – T.: “Turon iqbol”, 2017, 152 bet
    
12. 
    Tojiev M., Barakaev M. Matematika o’qitishi metodikasi (o’quv qo’llanma, 1-qism). - T.: “Fan va texnologiyalari”, 2017, 324 bet
    
13. 
    Barakaev M. va b. Mustaqil ta’limni tashkil etish metodikasi. – T.: 2017, 131 b.
    
14. 
    Kolyagin Yu.M.. «Matematika o’qitish metodikasi, M., 1980 y, 57-bet.
    
15. 
    Tojiev M., Barakaev M., Xurramov A. Matematika o’qitish metodika fani o’quv mashғulotlari loyihasi. – T.: “Fan va texnologiyalar”, 2016, 224 bet.
    

Elektron ta’lim resurslari

1. htt’://www.allmath.ru/

2. htt’://www.’edagog.uz/

3. htt’://www.ziyonet.uz/

4. htt’://window.edu.ru/window/