Nashrga tayyorlash markazi toshkent davlat iqtisodiyot universiteti

1- §. BOZOR IQTISODIYOTIDA VA KOMPANIYADA 
MARKETINGNING ROLI
1.1. Marketingning g‘oyaviy asoslari
Marketing — bu ayni paytda biznes falsafasi hamda faol jara- 
yondir. U harakatdagi jarayon sifatida bozor iqtisodiyotining aniq 
faoliyat ko‘rsatishi uchun zarur bo‘lgan bir qator vazifalami hal 
qiladi.
„Marketing41 so‘zi keng tarqalgan bo‘lsa-da, asosan, quyidagi 
uch jihatning birida keng ishlatiladi. Marketing — bu reklama, 
sotishni rag‘batlantirish va xaridorga ta ’sir k o ‘rsatish, ya’ni bosh- 
qacha qilib aytganda, mavjud bozorlami egallab olish uchun foy- 
dalaniladigan savdoning o‘ta muhim vositalari majmuasidir. M ar­
keting, aw alo, eng merkantilistik m a’noda, asosan, ommaviy 
iste’molchilar bozorida ko‘proq, yuqori texnologiyalar, moliya­
viy, ijtimoiy va madaniy xizmatlar kabi sektorlarda esa kamroq 
qo‘llaniladi.
Marketing — faqatgina katta korxonalaming imkoniyatiga 
to ‘g‘ri keladigan bozorni tahlil qilish (sotishni bashorat qilish 
usullari, bozorning imitatsion modellari va tadqiqotlari kabi) 
vositalari majmuasi bo‘lib, ular ehtiyojlarni va talabni tahlil qi- 
lishga istiqbolli va ilmiy yondashuvni ishlab chiqish uchun foy­
dalaniladi. T an q id ch ilar bunday qim m atbaho usullarning 
ishonchliligi va amaliy ahamiyatini unchalik ochiq-oydin emas, 
deb hisoblaydilar.
Marketing — bu iste’mol jamiyatining arxitektoridir, ya’ni bu 
sotuvchilar iste’molchilami tijorat yo‘li bilan ekspluatatsiya qila- 
digan bozor tizimidir. Tobora ko‘proq tovar sotish uchun mut- 
tasil yangi ehtiyojlarni yaratib borish lozim. Bunda xuddi ishchi- 
lar ish beruvchidan ajratib qo'yilgani singari, xaridorlar sotuv- 
chidan ajratib qo'yiladi.
Bu — o‘ta soddalashtirilgan qarashlar ortida marketing kon- 
sepsiyasining uch jihati yotadi: fa o l jih a t (bozorga kirib borish), 
tahliliy jih a t (bozorlarni tushunish) va g (oyaviy jih a t (fikrlash 
shakli). Marketingni uning faol jihatidan tushunish, ya’ni mar- 
ketingga bir necha savdo usullari sifatida qarash (operatsion mar­
keting) tendensiyasi ko‘p uchraydi va uning tahliliy jihatiga 
(strategik marketing) yetarlicha baho berilmaydi.
5

---

Marketingga bunday qarash — marketing va reklama hamma 
narsaga qodir, ular bozorni qudratli kommunikatsiya usullari 
yordamida istalgan narsani qabul qilishga majbur qila oladi, degan 
mavhum fikrga asoslangandir. Bunday sotish usullari ko‘pincha 
xaridorlarning aniq ehtiyojlarini qondirish istagiga bog‘liq bo‘l- 
maydi. Asosiy e’tibor sotuvchining ehtiyojlariga, ya’ni savdoni 
amalga oshirishga qaratiladi. Shuning uchun marketingni strategik 
jihatdan ishlab chiqish va marketing strategiyasini tushunish 
muhim ahamiyatga ega.
Marketing strategiyasi firma imkoniyatlarini bozordagi holatga 
muvofiqlashtirish, qo‘yilgan maqsadlarga erishishning kompleks 
vositalarini belgilashdan iborat. Amerikalik yetuk iqtisodchi olim
I. Ansoffning fikricha, strategiya deb, mohiyati jihatidan tashki- 
lotning o ‘z faoliyatida qaror qabul qilish jarayonida qo‘llash 
uchun mavjud bo‘lgan qoidalar majmuyiga aytiladi.
Strategiya — birmuncha qiyin va mavhumlashtirilgan amaliy 
faoliyat falsafasi sifatida namoyon bo‘ladi. Strategiya aniq sharoitda 
va o ‘zgarishlar ta ’sirida oydinlashtirilib, oriyentirlarga aylanadi. 
Tegishli davr mobaynida, qisqa muddatda, tegishli sharoitdan 
kelib chiqqan holda qabul qilinadigan qarorlarda, tavakkalchilik 
siyosatida (uni xavf-xatar darajasiga ko‘ra) uslublar yig‘indisi — 
taktikasi tarzida ushbu strategiyani amalga oshiradi. Umumlash- 
tirib aytganda, marketing strategiyasi o‘zaro bir-biri bilan bog‘liq 
besh asosiy jihat — bozorni tanlash, maqsadni tanlash, mablag‘ 
va muddatlami tanlash, samaradorlikni nazorat qilish, muqobil 
strategiyani tanlashdan iboxdX. Bu holda iste’molchining ustuvorlik 
tamoyilini ham ко‘rib chiqsak bo‘ladi. Aslida marketing asosini, 
uning konsepsiyasini tashkil qiluvchi nazariya yoki g‘oya mutlaqo 
boshqadir. U iste’molchining ustuvorlik tamoyilidan kelib chiqadi-