Nashrga tayyorlash markazi toshkent davlat iqtisodiyot universiteti

sof 
yoki 
mukammal raqobatga 
yaqin bo‘ladi, bozor narxi talab va 
taklifning o ‘zgarishiga bog‘liq bo‘ladi;
• raqobatchilar kam va his qilinadigan qiymat past bo‘lsa, 
dif- 
ferensiallanmagan oligopoliya 
yuzaga keladi. Bunda peshqadamga 
yaqinlashib olib, unga ergashish taklif qilinadi;
• ko‘plab raqobatchilar tomonidan kuchli differensiallanma- 
gan tovarlar taklif qilinayotgan b o ‘lsa, 
monopolistik 
yoki 
nomu- 
kammal raqobat 
vujudga keladi, narx belgilashdagi erkinlik raqo- 
batning keskinligiga bog‘liq b o ‘ladi.
Raqobatchilarning xatti-harakatini oldindan bilish uchun 
ko‘pgina vaziyatlarda raqobatchilar bir-biriga ta’sir ko'rsatadi va 
ular uchun asosiy bo‘lgan „bozor narxi" mavjud b o ‘ ladi.
Narx sohasida raqobatni tahlil qilishdan maqsad — raqobatchi- 
laming biror harakat yoki qarshi harakat qilish qobiliyatini tahlil 
qilishdir. Bunda birinchi navbatda eng xavfli raqobatchi reaksiya- 
sining elastikligi aniqlanadi.
9.3. Yangi tovarlar uchun narx strategiyasi
Yangi tovarlar uchun narx o ‘ matish bu—boshqa tovarlar bi­
lan solishtirishdan ham qiyin bo‘lgan muammodir. Boshlang‘ich 
narx fundamental ma’ noga ega, ishlab chiqarishning tijorat va 
moddiy hayotiga katta ta’sir ko‘rsatadi. Talab, xarajat, raqobat 
tahlilini olib borishda firma quyidagi ikki strategiyaning birini tan- 
lashi shart: a) yuqori boshlang‘ ich narx strategiyasi, talabdan 
„qaymoq olish“ uchun va b) eng past narxni q o ‘ llab, bozor 
ichiga tez „yorib kirish“ strategiyasi.
,,Qaymog‘ini olish“ narx strategiyasi. 
Bu strategiyadan aksari- 
yat bozorga yangi mahsulotni joriy qilishda foydalaniladi. Bunda 
narx qandaydir bir yuqori darajada belgilanadi, mahsulot esa seg- 
mentlash natijasida asosiy deb e ’tirof etilgan bozorda sotiladi. Bo- 
zoming to‘yinishidan so‘ng iste’molchilarni jalb qilish maqsadida 
narx pasaytiriladi. Shunday yo‘ l bilan to‘liq daromad eng ko‘p 
miqdorga yetkaziladi. Shu shart bilan ,,qaymog‘ini olish“ strategi- 
yasida mahsulot yuqori bo‘lishi kerak.
Ushbu strategiya yangi tovami yuqori narxda sotishni oldindan 
ko‘ra biladi, shunday narxni to‘lashga tayyor bo‘ lgan ma’lum bir
176

---

sotib oluvchilar guruhi bilan belgilangan va pul tushumlarining 
tez tushishiga erishishdir.
Bu strategiyaning xislatlari ko‘ p bo‘ lib, uning muvaffaqiyati 
uchun quyidagi shartlami bajarish zarur:
• yangi tovarning hayotiylik davri qisqa bo‘lishi va raqobatchi- 
larning uni tez qaytarishiga olib keladi deyish uchun asoslar 
mavjud;
• tovar qanchalik yangi boMsa, sotib oluvchida taqqoslash ba- 
zasi shunchalik kam boMadi va bozorning rivojlanishi sekinlashib, 
talab noelastik bo‘ ladi hamda bu narsa firma uchun yuqori narxni 
belgilash, keyinchalik raqobat narxlariga moslashish ustunlik­
larini qiziqish uyg‘otishga sabab bo‘ladi.
Yangi tovarni yuqori narxda ishlab chiqarish turli narx elastik- 
ligiga ega b o ‘lgan bozorni turli segmentlarga bo'ladi. Boshlang'ich 
narxda kamroq narxni sezish xususiyatiga ega bo'lgan sotib oluv- 
chilardan „qaymoq olish“ mumkin. Narxning keyingi pasayish- 
lari segmentlarga katta elastiklik bilan kirib borishga yo‘l qo'yadi. 
Bu narxlaming vaqtincha diskriminatsiyasiga asoslanadi.
Talab qiyinchilik bilan baholashga va tavakkal narxni tushishda 
bozorning kengayishi haqida prognozlar tuzilishiga beriladi. Bun­
day muammo, masalan, ishlab chiqarish jarayoni to‘ liq b o ‘ l- 
maganda va harakatlar kutilayotgan darajadan oshib ketish xavfi 
bo‘lganda kelib chiqadi.
Firma keng miqyosda yangi tovarlarni ishlab chiqarishda kerakli 
b o‘lgan aylanma vositalari, imkoniyatlari yo‘q va uning sotilishi 
yuqori narxda uni olishga olib kelishi mumkin.
Firma bozorda yangi tovarlar taklif qilishda monopol holatda 
b o‘lsa, talab taklifdan yuqori, baland narx xaridorlar tomonidan 
yuqori sifatli tovar belgisi deb qabul qilingan vaqtlarda bu strate- 
giya o ‘zini oqlaydi.