Nashriyot-matbaaijodiy uyi

Manometrik kondensatsion (bug'-suyuqlikli) termometrlar — 50°C dan 
+ 300°C gacha haroratlarni o'lchaydi. Kondensat sifatida freon (CHF
2
C1: 
—5°C ... +80°C gacha); propilen (C
3
H
6
: -50°C ... + 60°C gacha); metil 
xlorid
 (CH3CI: 0... 125°C gacha); aseton (C
3
H
6
0 100°C ... 200°C gacha); 
etil benzol (C
8
H
10
-160°C... 300°C gacha) va hokazolar ishlatiladi. 
Bu termometrlarning termoballonlari hajmining 2/3 qismi past haro-
ratda qaynaydigan suyuqlik bilan to'ldiriladi. Termometrlarning berk tizimida 
doim bug'lanish va kondensatsiyalanishning dinamik muvozanati mavjud. 
Harorat ko'tarilishi bilan birga bug'lanish kuchayib, bug'ning elastikligi 
o'sadi, shuning uchun kondensatsiyalanish jarayoni kuchayadi. Buning 
natijasida to'yingan bug' ma'lum haroratda muayyan bosimga erishadi. Bug' 
bosimi harorat o'zgarishi bilan o'zgarib, kapillarni to'ldirgan muhit orqali 
manometrik prujinaga o'tadi. 
To'yingan bug' bosimining o'zgarishi harorat o'zgarishiga mutanosib 
emas, shuning uchun, kondensatsion termometrning shkalasi notekis bo'ladi. 
Kapillar va manometrik prujina haroratining o'zgarishi kondensatsion 
termometr tizimida bosim qiymatiga ta'sir etmaydi; bunday tur termo-
metrlarda kapillar uzunligi, asosan, kapillardagi suyuqlik ishqalanishi bilan 
chegaralanadi. Kondensatsion termometrlar boshqa turdagi termometrlarga 
qaraganda ancha sezgirdir. Bu to'yingan gaz bosimi harorat ko'tarilishi 
natijasida juda tez ortishi bilan tushuntiriladi. 
Tuzilishi bo'yicha kondensatsion termometrlar yuqorida ko'rilganlarga 
o'xshash, ammo termoballon o'lchamlari kichik (diametri 10... 12 mm, 
uzunligi 80... 125 mm). 
Termometr tizimidagi bosim o'lchanayotgan haroratning yuqorigi 
chegarasida 3,5 MN/m
2
dan oshmaydi, quyi chegarasida esa bir necha yuz 
KN/m
2
ni tashkil etadi. Shuning uchun, ularning ko'rsatishiga, ayniqsa 
uncha yuqori bo'lmagan haroratlarda, barometrik bosimning o'zgarishi 
ta'sir etadi. 
Manometrik termometrlar barcha turlarning ko'rsatishlari ishchi mod-
daning fizik holatlariga va ularning issiqlik-fizik xossalariga bog'liq bo'lib, 
katta kechikishlarga ega. Gazli termometrlar eng ko'p, bug'-suyuqlikli 
termometrlar esa eng kam kechikishga ega (gaz bilan to'ldirilganlariga 
nisbatan 2,5 marta kam). 
38 

---

Ikkilamchi asboblar bilan ishlash uchun ko'rsatishni masofadan uzata-
digan elektr va pnevmatik manometrik termometrlar tayyorlanadi. Bu 
asboblarda harorat unifikatsiyalangan elektr yoki pnevmatik signalga 
o'zgartiriladi. 
Manometrik termometrlar tuzilishi soddaligi va avtomatik yozishi bilan 
ajralib turadi. Uning afzalliklaridan yana biri, undan yong'in va portlash 
xavfi bor bo'lgan muhitda foydalanish mumkinligidadir. Uning kam-
chiliklariga tizimning germetikligi buzilganda tuzatish qiyinligi va ko'p 
hollarda termoballon o'lchamlarining kattaligi kiradi. 
Gazli va suyuqlikli manometrik termometrlarning aniqlik sinfi 1; 1,5 va 
2,5; kondensatsion termometrlarniki 1,5; 2,5 va 4.