Nashriyot-matbaaijodiy uyi

43 

---

г 
2500°C gacha, shuningdek, vakuumda, neytral va tiklanadigan muhitlarda 
haroratlarni o'lchashga mo'ljallangan. 
Musbat termoelektrod 95% volframdan va 5% reniydan yoki 90% 
volframdan va 10% reniydan tashkil topgan qotishma, manfiy elektrod 80% 
volframdan va 20% reniydan tashkil 
topgan qotishma. 
Sanoatda termoelektr o'zgartkichlar-
ning 9 turidan foydalaniladi. 2.5-rasmda 
ba'zi standart termoelektr termometrlari-
ning EYKi bilan harorat orasidagi bog'-
lanishi ko'rsatilgan. TXK turidagi ter-
mojuft boshqa standart termojuftlarga 
qaraganda ancha katta TEYK hosil qila 
oladi. 
Termoelektr generator, termoelektr 
sovitgich va turli o'lchash asboblarida 
yarimo'tkazgichli termojuftlar ishlatiladi. 
44 

---

Ularning TEYKi metall va metall qotishmalaridan 
ishlangan oddiy termoparalar TEYK idan 5... 10 marta 
katta. Bu termojuftlarda termoelektrod materiallar sifatida 
ZnSB va CdSb qotishmalari ishlatiladi. 
Turli muhitlar haroratini o'lchaydigan termojuftning 
sxemasi 2.6-rasmda ko'rsatilgan. U g'ilof 1, qo'zg'almas 
yoki qo'zg'aluvchi shtutser 2, qo'zg'almas shtutser bilan 
naycha 6 orqali, shtutser harakatda bo'lganda esa g'ilof 
bilan bevosita ulangan kallak 3 dan iborat. Qopqoqda 
izolatsion materialdan ishlangan ulagich 4 joylashgan. 
Bunda termojuftni o'lchash asbobi bilan ulaydigan termo-
elektrod 5 va simlar uchun qisqichlar bor. 
Himoya g'iloflari, ko'pincha, +1000°C gacha harorat-
lar uchun po'latning turli rusumlaridan tayyorlanadi. Bun-
dan ham yuqoriroq haroratlarda qiyin eriydigan birikma-
lardan tayyorlangan maxsus g'iloflar ishlatiladi. 
Oxirgi vaqtda kabel turidagi termoelektr termometrlar 
keng tarqalmoqda. Ular bosim 40 MPa bo'lganda —50 dan 
+ 1100°C gacha bo'lgan haroratlar oralig'ida qo'llaniladi. 
Kabel turdagi termometrlarning muhim afzalligiga ularning 
AES laming energetik reaktorlarida ishlashga imkon tug'diradigan radiatsion 
chidamliligi, shuningdek, issiqlik zarblariga, tebranishga va mexanik 
kuchlarga nisbatan chidamliligining yuqoriligi kiradi. 
Sirt haroratlarini o'lchashga mo'ljallangan termoelektr termometrlar 
maxsus tuzilishga ega. Bunday termoparalardan kimyo sanoatida keng 
foydalaniladi, ular turli uskuna, quvur, mashinalarning aylanuvchi qismi 
va hokazolarning sirt haroratini o'lchashga xizmat qiladi. 
Maxsus termoelektr termometrlardan vertikal uskunalarda (ammiak 
sintezi kolonnalarida, metanol va h.) haroratni o'lchash uchun ishlatiladi-
gan ko'p zonali termometrlarni ko'rsatish mumkin. 
Termoparalarning asosiy kamchiligi sifatida ularning inersionligining 
kattaligini ko'rsatish mumkin (5 minutdan ham oshadi).