Nashriyot-matbaaijodiy uyi

Mikroprotsessorli ommaviy sarfo'lchagich. Neft mahsulotlarining 
massasini ularni qabul qilib olish va sotish operatsiyalarida hisobga olishning 
mavjud usullari, odatda, bilvosita o'lchashlarga asoslangan. Bu hoi o'lchash 
aniqligini oshirishga imkon bermaydi. Massani bevosita o'lchashning qo'lla-
nilayotgan usullari texnologik emas, chunki u maxsus qo'shimcha opera-
tsiyalarni kiritishni talab qilib, ba'zan mahsulotni jo'natish uchun 
ketadigan vaqtga o'lchovdosh vaqt kiritilishini talab etadi. 
Bevosita to'kish yoki quyish texnologik jarayonlari vaqtida amalga 
oshiriladigan suyuq neft mahsulotlarining sarfining aniq og'irlik hisobi 
tizimi juda katta unumdorlik bilan ishlatilmoqda. Tizim natijalarga ishlov 
berish va jarayonni boshqarish uchun tenzometrik o'lchash uslublarini va 
mikroprotsessor texnikasini qo'llanishga asoslangan. Sarfning og'irligini 
o'lchash sistemasining ishlash prinsipi neft mahsulotlari oqimining ayrim 
porsiyalarini ketma-ket tortib olishdan iboratdir. Uzluksiz oqimni ta'min-
lash uchun mahsulotni topshirishda qurilmaning chiqishida yoki mahsulotni 
qabul qilishda (qo'yishda) qurilmaning kirishida oqim ikki chiziqqa 
(liniyaga) ajratiladi. Bunda chiziqlardan biri bo'yicha mahsulot qurilma 
chiqishiga qarab oqayotganda ikkinchi chiziqda o'lchash amalga oshiriladi. 
Shuning uchun tizim oqayotgan mahsulotning istagan miqdorini o'lchash 
uchun qo'shimcha vaqt sarflamasdan bevosita texnologik operatsiyalarda 
foydalanilishi mumkin. 
Tizim (4.22-rasm) kuch o'lchovchi tenzorezistorli datchiklar 2 ga osil-
gan ikkita idish (rezervuar) la va lb dan iborat. 
Datchiklar o'lchash o'zgartkichlari 3 bilan biriktirilgan bo'lib, uning 
chiqish signali davri neft mahsulotlari bo'lgan rezervuar og'irligiga chiziqli 
bog'liq. Rezervuarlar egiluvchan silfonlar yordamida texnologik o'tkazish 
quvuri 4 tizimi bilan biriktirilgan bo'lib, ular bo'ylab rezervuarlarga navbati 
bilan neft mahsuloti oqib keladi va ulardan navbati bilan to'kiladi. Bu 
jarayonni boshqarishni operatorning buyrug'iga ko'ra elektr boshqariluvchi 
120 

---

quyish A va to'kish В ventillari yordamida mikrokontroller 5 amalga oshiradi. 
Tizimning kirishi va chiqishidagi mahsulot sarfi drossellar D orqali tartibga 
solinadi. С ventillar jarayonni avariya holatida to'xtatadi. A va В ventillar 
vazifasini takrorlaydi. Bevosita quyib berish krani E orqali to'kish opera-
tsiyalarida jarayonni ishga tushirish va to'xtatish imkoniyati ko'zda tutilgan. 
Rezervuarlardagi mahsulot sathini nazorat qilish quyi (QS) va yuqori (YS) 
sathlarining magnit boshqariluvchi datchiklari yordamida amalga oshiriladi. 
Sath datchiklari o'zgartkichlaridan kelayotgan signallar va ventillar holatini 
bildiruvchi kvitirlovchi signallar mikrokontrollerga keladi va tizimni bosh-
qarish uchun foydalaniladi, uning holatini nazorat qilish va hamma quyib 
berilgan va qabul qilib olingan mahsulotni hisoblash uchun foydalaniladi. 
Neft mahsulotlarini quyib berishdagi tizimning ishlashini ko'rib chiqa-
miz (4.23-rasm). Faraz qilaylik, masalan, boshlang'ich paytda rezervuar la 
bo'shatilgan, rezervuar lb esa to'ldirilgan bo'lsin. Bu holda „lshga tu-
shirilsin" („Pusk") buyrug'idan so'ng to'ldirilgan rezervuarning og'irligi 
R
nv
ni aniqlash va uni xotiraga yozish ishi bajariladi, keyin bu rezervuar-
ning В ventilini ochishga buyruq beriladi. lb rezervuardan mahsulot quyib 
olina boshlaydi. Shundan so'ng la rezervuarni to'ldirish ventili A ni ochishga 
buyruq beriladi. Bunda quyish tezligi to'kish tezligidan ortiq bo'ladi. 
Shuning uchun la rezervuardagi mahsulot sathi boshqa rezervuarni 
bo'shatish jarayonida YS datchigiga yetib oladi. Bu datchikdan berilgan 
signalga binoan, la rezervuarning A ventili berkitiladi va suyuqlikni hamda 
rezervuarni tinchlantirish uchun zarur bo'lgan x vaqt o'tgandan so'ng 
kontroller to'ldirilgan la rezervuarning /?
NA
og'irligini aniqlash va xotiraga 
olishni amalga oshiradi. Og'irlikni aniqlash A va В ventillar berkitilgan holda, 
ya'ni statik rejimda amalga oshirilishini ta'kidlab o'tamiz. Bu xatolikning 
dinamik tashkil etuvchilari paydo bo'lishining oldini oladi. Shu o'lchashdan 
so'ng lb rezervuardagi mahsulot sathi datchikning QS holatigacha pasaygan 
va bu datchik ishlab ketgan paytda mikrokontroller lb rezervuardan 
mahsulotni chiqarishni (to'kishni) to'xtatadi va shu bilan bir vaqtda la 
rezervuardan mahsulotni to'kishni (chiqarishni) boshlaydi. Uning buyru-
g'iga ko'ra bir rezervuarning В ventili berkitiladi va ikkinchisining В ventili 
ochiladi. Tinchlantirish vaqti x o'tgandan so'ng, lb bo'shatilgan rezervuar-
ning R
ev
og'irligini aniqlash va bir siklda berib yuborilgan mahsulotning 
R = R
W
— p o r s i y a s i n i n g og'irligini hisoblash amalga oshiriladi. Og'ir-
likning kilogramm hisobidagi qiymati indikatsiyaga chiqariladi. So'ng 
bo'shatilgan lb rezervuarni to'ldirish uchun A ventil ochiladi. YS dat-
chigidan kelgan signalga ko'ra uni to'ldirish to'xtatiladi, x vaqtdan so'ng 
to'ldirilgan rezervuar og'irligining yangi R
nv
qiymatini aniqlash va xotirlash 
amalga oshiriladi. Endi la rezervuardagi mahsulot sathi datchikning QS 
holatigacha pasaygandan so'ng mikrokontroller la rezervuardan to'kishni va 
lb rezervuardan to'kish boshlanishini bir vaqtda to'xtatish uchun buyruq 
121 

---

beradi, x vaqtdan keyin to'kilgan (bo'shatilgan) la rezervuarning Д,
а 
og'irligini aniqlash, ikkinchi siklda berib yuborilgan mahsulotning R
2
~R
n
 — 
Rn porsiyasi og'irligini hisoblash va berilgan mahsulotning yig'indi og'irligi 
R
]
 + R
2
ni hisoblash amalga oshiriladi. Bu qiymat indikatsiyaga chiqariladi. 
Keyin la rezervuarni takroriy to'ldirish boshlanadi va sikl takrorlanadi. 
Keyingi har bir silkda berilgan (jo'natilgan) mahsulot og'irligining qiymati 
oldin berib yuborilgan mahsulot og'irligiga qo'shiladi va indikatsiyalanadi. 
Mahsulotni berish boshqarish pultidan „To'xta" („Стоп") signaliga ko'ra 
to'xtatiladi. Berilgan mahsulotning maksimal miqdori amaldagi indikatsiya 
sig'imiga ko'ra aniqlanadi. Tizimda u 100 t teng deb tanlangan, shuning 
uchun indikatsiyaga oltita o'nlik raqam chiqariladi (og'irlik kilogramm hiso-
bida). Berilgan mahsulotning to'liq og'irligi, indikatsiyadan tashqari, ikkilik, 
o'nlik kod bilan (oltita xona) iste'molchilar bilan hisob-kitob qilish tizimida 
bundan keyin foydalanish uchun maxsus buferli registorga chiqariladi. 
Tizimni ko'rib chiqilgan ishlar rejimida (tartibida) o'zgarmas unum-
dorlik £>
chiq
(4.2- rasmga q.) bilan mahsulotni uzluksiz ravishda berib turish 
(sotish) ta'minlanadi. Bunga, agar mahsulotni quyish vaqti t uni to'kish 
vaqti T dan kichik bo'lganda, ya'ni quyidagi shart bajarilganda erishiladi: 
Q
kir
va Q
chiq
unumdorliklarni tartibga solish U drossellar orqali amalga 
oshiriladi. Tengsizlik darajasi shartlar o'zgarganda unumdorhklarning nomi-
nal qiymatlardan og'ishning yo'l qo'yilgan qiymatlarini aniqlaydi. Tengsizlik 
buzilganda tizim chiqishida pulsatsiyalanuvchi, uzlukli oqimni beradi, bu 
esa har doim ham maqsadga muvofiq bo'lavermaydi. Bu holda mikro-
kontroller boshqarish pultida „Uzlukli oqim" signalini ulaydi.