Nashriyot-matbaaijodiy uyi

Axborot o'lchash tizimining umumlashtirilgan sxemasi. Spektrometrik 
uslubni amalga oshiruvchi axborot-o'lchash tizimi (AO'T) ning umumiy 
tuzilmasi sxemasi 4.19-rasmda keltirilgan. Unga o'lchash moduli (O'M), 
harorat datchigi (TD), bosim datchigi (BD), aloqa liniyasi (AL) va 
116 

---

axborot-o'lchash qurilmasi (AO'Q) kiradi. 
O'M suyuqlik oqimining fluktuatsion para-
metrlarini chiquvchi elektr signalga aylanti-
rish uchun mo'ljallangan. AO'Q esa IM dan 
va bosim hamda harorat datchiklaridan ke-
layotgan signallarni qabul qilib olishni, ular-
ga berilgan algoritm bo'yicha ishlov berishni, 
olingan natijalarni saqlashni va tashqi quril-
malar bilan axborot almashishni ta'minlaydi. 
Ultratovushli dopier sarfo'lchagichning 
ishlash prinsiplari. Agar quvur o'qi bo'yicha V 
tezlik bilan harakatlanuvchi nuqtaviy sochgich 
w
0
chastotali signal bilan vertikalga a burchak 
ostida nurlanayotgan bo'lsa, u holda qabul 
qilingan aks-sado signali chastotasi w
d
quyidagi munosabat bilan aniqlanadi: 
(4.31) 
Uzatuvchi o'zgartkich qabul qiluvchi o'zgartkich (4.31) dagi ikkinchi 
ko'paytuvchini darajali qatorga yoyib va Aw = w
d
— w
0
ayirmani olib, Dopier 
effekti formulasining lokatsiya variantini hosil qilamiz: 
(4.32) 
Odatda V« С bo'ladi, shuning uchun chiziqli yaqinlashish bilan cheklanish 
mumkin: 
(4.33) 
(4.33) ifodadan: 
(4.34) 
kelib chiqadi, ya'ni dopier siljishi kattaligi sochgich tezligi V ga to'g'ri 
proporsional ekan. Bu yerda: С — ЕР prizmaning materialidagi ultra -
tovushning tezligi; a
p
— vertikal bilan o'tkazish quvuri devoriga ultrato-
vush tebranishlari suvi yo'nalishlari orasidagi burchak, u EP prizma 
burchagiga teng. 
Real sharoitlarda hajmiy sochilish signallarining shakllanishida fazoda 
tasodifan joylashgan turli xil tabiatga ega sochuvchilarning to'plami ishtirok 
etadi. Bu holda „dopier siljishi" tushunchasi qabul qilingan energiyaning 
117 

---

taqsimlanishini sochgichlarning real tezliklari funksiyasi sifatida aks etti-
ruvchi „dopier spektri" konsepsiyasi bilan almashadi. Real hisob-kitoblarda 
(4.34) munosabatdan foydalanish mumkin bo'lishi uchun Aw ning spektri 
og'irlik markazini tushunish yetarli.