Nashriyot-matbaaijodiy uyi

2.7-§. MAXSUS HARORAT O'LCHASHN TERMOMETRLARI 
Qattiq jismlar sirtining haroratini o'lchash. Sirtlarning haroratini 
kontaktli va kontaktsiz usullar bilan o'lchash mumkin. Haroratni kontaktli 
termometrlar bilan o'lchashda, odatda ikkita muammo vujudga keladi: 
1) termometr va o'lchanayotgan sirt haroratlarining tengligini ta'min-
lash; 
2) termometr bilan o'lchash joyida haroratning yoki sirtning harorat 
maydonining buzib ko'rsatilishini yo'qotish. 
Termometr va o'lchanayotgan sirt haroratlarining tengligini ta'minlash 
uchun o'lchash obyekti sirtidan termometrga issiqlik o'tishining eng yaxshi 
sharoitlarini yaratish lozim. Yaxshi issiqlik kontaktini ta'minlash uchun 
maxsus tayyorlangan termometrni sirtga yelimlash, kavsharlash yoki pay-
vandlash maqsadga muvofiq. 
O'lchash obyekti sirtining harorati yoki harorat maydonining buzili-
shiga termometrning o'lchanayotgan sirtga qo'shimcha issiqlik olib kelishi 
yoki olib ketishi sabab bo'lib, ishlagan vaqtida yuz beradi. Shuning uchun, 
sirt haroratini o'lchash joyida qo'shimcha issiqlik almashish bo'lmaydigan 
sharoitlar yaratish kerak. Ba'zan termometr orqali issiqlik almashishidan 
qochish mumkin bo'lmaganda, shu issiqlik almashishni harorat o'lcha-
nadigan joydan boshqa joyga ko'chirishga harakat qilinadi. 
73 

---

Sirt haroratini, masalan, quvur haroratini uzluksiz o'lchash uchun 
termometrni sirtga maxsus qisqich bilan taqab qo'yiladi. Quvurning izola-
tsiyasi borligi o'lchash joyidan issiqlikni chiqib ketishi (yoki issiqlik kirib 
kelishi) amalda mumkin emasligini taqozo qiladi va shuning uchun 
termometr sirt haroratini buzib ko'rsatmaydi. 
Harakatdagi sirtlarning (vallarning, kalandrlarning va b.) haroratini 
o'lchash anchagina murakkab. Bunday holda nurlanish bo'yicha kontaktsiz 
o'lchash usullaridan foydalanish maqsadga muvofiq, ammo bu usullarni 
qo'llashni amalga oshirib bo'lmaydi, chunki o'lchanayotgan sirtni to'g'ri-
dan to'g'ri ko'rish mumkin emas va h.k. Shuning uchun kontaktli termo-
metrlar keng qo'llaniladi. Bunda (termopriyomnik) issiqlik qabul qilgich bilan 
harorati o'lchanayotgan sirtning ishqalanishiga bog'liq bo'lgan qator qo'-
shimcha xatoliklar paydo bo'ladi. Shu xatoliklar termopriyomnik kontakti-
ning to'g'riligiga, nazorat qilinayotgan sirt tozaligiga va boshqa omillarga bog'Uq. 
Sirt aylanma harakat qilganda signalning uzatilishi aylanma kontaktli qu-
rilma orqali amalga oshiriladi. Uning sodda varianti kontakt halqalaridir.