Nasulloyeva sadoqatning

2.Ingliz tilini o'rganish uchun motivatsiya turlari
Har bir inson til o'rganish uchun o'zini sozlashi mumkin. Agar siz ingliz tilida ravon gaplashmoqchi bo'lsangiz, kitoblarni asl nusxada o'qishni, ushbu tilda ona tilida so'zlashuvchilarning so'zlashuv tilini to'g'ri va oson tushunishni o'rganmoqchi bo'lsangiz, siz ko'p kuch sarflashingiz va ko'p vaqt sarflashingiz kerak bo'ladi. Biroq, agar sizda ingliz tilini o'rganish uchun kuchli motivatsiya bo'lsa, natijalar uzoq kutilmaydi. G'ayratni yo'qotmaslik uchun har qanday mavjud vositalar bilan o'zingizni bilim yo'liga rag'batlantirishingiz kerak. Motivatsiyaning quyidagi turlari mavjud: ijobiy; salbiy; antimotivatsiya. Ingliz tilini o'rganishga qiziqishni oshirish uchun siz turli xil his-tuyg'ulardan foydalanishingiz kerak. Ijobiy motivatsiya tegishli histuyg'ularni anglatadi - chet elliklar bilan qanchalik ishonchli gaplashayotganingizni, muvaffaqiyatli muzokaralar olib borayotganingizni va hokazolarni tasavvur qiling. Ushbu rasmni boshingizga chizish orqali siz maqsadingizni tasavvur qilishingiz va o'rganishni kechiktirmaslik qanchalik muhimligini tushunishingiz mumkin. Ingliz tilini o'rganish uchun salbiy motivatsiya salbiy histuyg'ularni va
tashvishlarni keltirib chiqaradi. Chet elda bo'lganingizda va ingliz tilini munosib darajada bilmasangiz, qanchalik kulgili ko'rinishingizni tasavvur qilishning o'zi kifoya. Baxtli kelajagingiz haqida qayg'urish sizni ko'proq va ko'proq ishlashingiz uchun jiddiy sabab bo'lishi mumkin bo'lsa-da, ideal holda ijobiy va salbiy motivatsiyani birlashtirish maqsadga muvofiqdir. Qochish kerak bo'lgan yagona narsa bu antimotivatsiya - ingliz tilini o'rganish bilan bog'liq his-tuyg'ular yuki. Agar o'tmishda muvaffaqiyatsizliklar, masxara, mojarolarni boshdan kechirgan bo'lsangiz, buning natijasida siz tildan doimiy nafratlanasiz, bu holatni engib o'tishingiz va o'zingizni ingliz tiliga haqiqatan ham muhtoj ekanligingizga ishontirishingiz kerak.
3.Olimlarning motivatsiya haqidagi fikrlari.
Qomusiy olim Abu Ali ibn Sino (980-1087) inson kamolotga erishuvining birinchi mezoni sanalgan ma’rifatni egallashga alohida urg‘u beradi. Sababi, ilm-fan insonga xizmat qilib, tabiat qonunlarini ochib avlodlarga yetkazishi kerak. Zero, ma’rifatli kishilar jasur, o‘limdan qo‘rqmaydigan, faqat haqiqatni bilish uchun harakat qiladigan bo‘ladi, deydi u fikrini davom ettirib. U haqiqatni bilish uchun bilimga ega bo‘lish kerakligi, lekin har qanday bilim ham haqiqatga olib kelmasligi, inson o‘z bilimining haqiqatligini bilish uchun mantiq (ilmi)ni ham bilishi zarur deya uqtiradi. Olim ta’limda qaysi metodlardan foydalanilmasin, hammasida talabada haqiqiy bilim hosil bo‘lishi, mustaqil, mantiqiy fikrlash qobiliyati shakllanishi lozimligini alohida ta’kidlaydi. Sharqning buyuk mutafakkirlari Abu Rayhon Beruniyning (973-1048) ta’kidlashicha, bilim olish va egallashda o‘quvchida avvalambor, intilish va qiziqish bo‘lishi lozim. Beruniy o‘qitishda muallimning o‘qib o‘rganishi, takrorlashi bilan bevosita bog‘liq ekanini alohida uqtirgan. Shuningdek, u kitob o‘qishning usul va metodlariga alohida e’tibor beradi. Kitoblarni shunchaki emas balki, fikrlab kichik- kichik bo‘limlarga bo‘lib o‘qishni, hamma o‘qilgan joylarini umumlashtirib qayta o‘qish haqida ham ibratli fikrlarni keltirib o‘tadilar.
Xorij psixologlari, jumladan, g‘arb tadqiqotchilari o‘quv jarayonining samarali bo‘lishida avvalambor, ichki va tashqi motivatsiya asosiy o‘rinda turishini ta’kidlashadi. “O‘z-o‘zini o‘rganish (yoki aniqlash) nazariyasi”ga asoslanib aytishimiz mumkinki, o‘quvchilarni ikkita manba o‘rganishlikga, ta’lim olishlikka undashi mumkin. Bular – ichki va tashqi omillardir. Umuman olganda, bu joyda motivatsiyaning ikkita turi bor: ichki va tashqi motivatsiya. Bu joydagi shaxsga qaratilgan stimul – ichki stimul hisoblanadi. Ushbu rag‘batlantiruvchi omil – biologik, emotsional, ma’naviy yoki ijtimoiy xarakterda bo‘lishi mumkin. Mazkur holatda bu yerda tashqi rag‘batlantiruvchi yoki mukofotlovchi narsa yo'q. Bu faoliyat o‘z-o‘zidan zavqlanish va individual qoniqishni his qilish uchun amalga oshiriladi. Bu holat qiziquvchanlik va qiyinchiliklarni yengish istagi bilan ajralib turishi mumkin. Biror bir shaxs o‘qish jarayonida his qiladigan, sezadigan ichki motivatsiya qiziqish yoki zavq bilan boshqariladi. Bu ko‘proq ichki individuallik bilan bog‘liq, ya’niki tashqi ta’sirga tayanmaydi. Rayan va Desi kabi tadqiqotchilar tashqi komponentni hisobga olmagan holda ichki motivatsiyani tushuntirib bermoqchi bo‘ldilar. Ularga ko‘ra o‘quvchilar o‘zlarning ichki manfaatlari, quvonch va hayajonlari tufayli (o‘quv) faoliyati bilan shug‘ullanadi va shu sababdan ham ichki motivga ham ega. Mett va Deylning ta’kidlashicha, ichki motivatorlar mavzuga qiziqish, uning hayot va dunyo bilan bog‘liqligini his qilish, uni o‘zlashtirishdagi muvaffaqiyat hissi va unga chaqirish tuyg‘usini o‘z ichiga oladi. Xarterning tushuntirishicha, ichki motivatsiya – bu inson tabiatidagi haqiqiy harakat bo‘lib, u odamlarni izlanishga va yangi muammolarni hal qilishga undaydi.
Desi: “Ichki motivatsiyani o'zi uchun faoliyatda bo'lish va ishtirok etishdan olingan zavq va qoniqishni anglatadi”, deb aytgan. Ichki motivatsiya o‘quvchilarni o‘quv faoliyati bilan shug‘ullanishga undaydigan ichki kuchdir, chunki ular o‘qishga qiziqadi va o‘quv jarayonidan zavqlanadi. Ularning (o‘quvchilarning) qobiliyatlari sinovdan o‘tkaziladi (yoki o‘tkazib ko‘rilsa) va ular yutib olinadigan tashqi mukofotlar bo‘lmasa ham o‘rganishga intiladi, qiziqaveradi. Fan mazmuni va ko‘nikmalarini o‘zlashtirish uchun tushunishga harakat qilish maqsadlariga ega bo'lgan talabalar ichki motivatsiyali deyiladi. Talabalarning ehtiyojlari ularni o‘quv maqsadlariga erishishga undashi mumkin.
Seyfert va Sattonning ta’kidlashicha, qiziqish (affektiv va ichki komponent) talabalarning motivatsiya darajasini oshirishda ham muhim rol o‘ynaydi. Agar talaba geografiyani o‘rganishga qiziqsa, talaba o‘rganish maqsadiga osongina erishishi mumkin. Niemik va Rayan kabi olimlarga ko‘ra talabalar motivatsiyasini oshirishda zavqlanish yoki qoniqish ham muhim ahamiyatga ega. Agar o‘quvchilar sinfda biror mavzuni o‘rganishni yoqtirmasalar, o‘qitiladigan materialni o‘zlashtirish qiyin bo‘ladi, shuning uchun yuqorida aytib o‘tilganidek, ichki motivatsiya shaxsning o‘ziga ta’sir qiladigan shaxsiy omillari tomonidan yaratiladi. Bularga ehtiyojlar, qiziqishlar va rohatlanish kabi hislar kiradi. Bu shuni ko‘rsatadiki, o‘quvchilar o‘zlari motivatsiya yaratishlari mumkin. Ichki motivatsiya tashqi motivatsiyadan ko‘ra ko‘proq ta’sir qiladi, chunki ichki motivatsiya tashqi omil ta’sirida bo‘lmagan o‘quvchining o‘zidan paydo bo‘ladi. Gagne va Desiga ko‘ra, ichki ehtiyojlar faoliyatning o‘zini bajarishdan, tashqaridan biron bir mukofot olmasdan ham faoliyatni amalga oshirishdan qoniqish hosil qilaveradi. Bu esa o‘z navbatida o‘quvchini o‘rganishi kerakligi haqida xabardor qiladi. Stipek tomonidan olib borilgan tadqiqot ham shuni ko‘rsatadiki, ichki motivatsiyaga ega bo‘lgan talaba (yoki o‘quvchi) yoshlar mustaqil ravishda o‘rganishadi va har doim qiyin vazifalarni bajarishni qo‘rqmasdan tanlashadi. Ular o‘z zimmalariga olgan vazifalarni qat’iyat bilan bajara olishadi. Ular ta’lim dargohida olgan bilim va ko‘nikmalarini maktabdan tashqarida olgan tajribalari bilan birlashtira oladilar. Biroq, ichki motivatsiyani rivojlantirishga qaratilgan harakatlar xulq-atvorga ta’sir qilish imkoni sekin bo‘lishi va maxsus hamda uzoq tayyorgarlikni talab qilishi mumkin. Talabalarning har biri individualdir, shuning uchun turli talabalarni rag‘batlantirish uchun turli yondashuvlar kerak bo‘lishi mumkin.Ta’lim jarayonida ichki motivatsiyadan tashqari tashqi motivatsiyaning ham alohida o‘rni bor. Bu yerda rag‘batlantirish shaxsdan tashqarida bo‘lib, u operativ shartlash yoki ijtimoiy bilish shaklida namoyon bo‘lishi mumkin. Bu natijaga erishish uchun vazifani bajarishni anglatadi. Bu qandaydir mukofot, ijtimoiy ma’qullash yoki minnatdorchilik shaklida bo‘lishi ham mumkin. Tadqiqotchi Xarmerning ta’kidlashicha, tashqi motivatsiya har qanday tashqi omillardan kelib chiqishi mumkin. Ular orasida moliyaviy mukofot umidi ham, imtihondan o‘tish kerak yoki kelajakdagi qulay bir imkoniyat ham bo‘lishi mumkin. Umuman olganda, motivatsiya ma’lum bir javob natijasida yuzaga keladigan tashqi stimul sanaladi. Demak, tashqi motivatsiya o‘quvchidan tashqarida kelib chiqadigan va uni o‘quv jarayoniga undaydigan har qanday stimul hisoblanadi. Rayan va Desi kabi olimlarning fikricha, o‘quvchilar o‘rganishning o‘zidan boshqa natijalarni kutish bilan harakatni bajarishga tashqaridan harakat qilishadi. Shuningdek, boshqa tadqiqotchilarning ta’kidlashicha, tashqi motivatsiya talabalarni tashqi sabablarga ko‘ra akademik vazifalarni bajarishga undaydi. Benabou va Tirol kabilarning fikriga ko‘ra esa, tashqi motivatsiya kerakli xatti-harakat uchun ijobiy mustahkamlovchi bo‘lib xizmat qiladigan mukofotlar bilan mehnat va samaradorlikni oshirishga xizmat qiladi.