Navoi davlat konchilik va texnologiyalar universiteti

4- rasm. Erkin bazali fototranzistorni ulanish sxemasi va VAT.

4 a-rasmda erkin bazali fototranzistorni ulanish sxemasi berilgan. Fototranzistorni integral sezigirligi fotodiodnikidan o‘nlab marta katta bo‘lib, u bir lyumenga yuzlab milliameperlarga to‘g‘ri kelishi mumkin. Fototranzistorni erkin bazasi past haroratli turg‘unlikka ega. Bunday kamchilikni yuqotish uchun fototranzistorga haroratini turg‘unlovchi sxema ulanadi. 4 b-rasmda fototranzistorni chiqish tavsifi ko‘rsatilgan.

Xuddi shunday tavsifini tranzistorning umumiy emitter sxemasi bo‘yicha ulanganda ham olish mumkin. Turli egri chiziqlar turli yorug‘lik okimlarga to‘g‘ri keladi.
Fototranzistorni eng katta kamchiliklaridan biri xususiy shovqininig yuqoriligidir.
Tarkibiy fototranzistorlar oddiy tranzistorga ulash bilan hosil qilanadi. U tok bo‘yicha kuchaytirib, ikkita tranzistorni kuchaytirish koeffitsientlarini ko‘paytmasiga teng: β=β₁xβ₂. Natijada uning integral sezgirligi oddiy tranzistorga nisbatan o‘nlab marta va fotodiodnikidan esa minglab marta katta.
Fotodiod va yuqori chastotali tranzistor bilan birgalikda yuqori sezgirlikdagi va yaxshi tez ishlovchi asboblar hosil qilishga erishish mumkin.
5- rasmda n- tur kanalli maydonli tranzistor ko‘rsatilgan.


5-rasm. n–tur kanalli fototranzistorni ulanish sxemasi.

n-kanal yoritilishi natijasida elektron va teshik jufti generatsiyalanadi. n kanal va p soha o‘rtasidagi o‘tish teskari kuchlanish ostida bo‘lib, o‘tish maydonida zaryadlarni ajralishi sodir bo‘ladi. Shuning uchun n- kanalda elektronlarni konsentransiyasi ortadi. Bu esa stok tokini ortishiga olib keladi, undan tashqari zatvor zanjirida fototok hosil bo‘lib, R_yu istemolchida kuchlanishini tushishi yuzaga keladi. Natijada kanalning qarshligi kamayadi hamda stok toki ortadi. Shunday qilib yorug‘lik ta’sirida stok toki boshqariladi

2. 
   Fotoelektrik datchiklar avtomatik boshqarish tizimlarini eng ko‘p tarqalgan elementlar xisoblanadi. Ular detall o‘lchamlarini, maxsulot qalinligini, yuzalarga ishlov berish sifatini, rangini, ko‘rinishini, zichligini o‘lchaydigan qurilmalarda xamda eletr yoritish vositalarini avtomatik o‘chirish va yoqishda, xavodagi tutun miqdorini va suvni loyqaligini o‘lchovchi qurilmalarda, gaz analizatorlarida, maxsulot sifatini aniqlashda, xisoblash qurilmalarida xamda xilma-xil ximoya vositalarida qo‘llaniladi. Fotoelektrik datchiklarda ko‘proq qabul qiluvchi organlar sifatida vakuumli fotoelementlar, fotorezistorlar, fotodiodlar, fototriodlar fototiristorlar va svetodiodlarda qo‘llaniladi. Bunday datchiklarda ularni ishchi yuzasiga tutashgan yorug‘lik oqimi asbobni elektr o‘tkazuvchanligini o‘zgarishiga olib keladi. Fotoelement – shunday qurilmaki, unda yorug‘lik energiyasi elektr energiyasiga aylantiriladi
   
3. 
   Nyr energiyasini elektr energiyasiga o‘zgartirib beradigan yarimo‘tkazgichli asboblarga