Navoiy davlat konchilik va texnalogiyalari universiteti qoshidagi nukus konchilik instituti «Foydali qazilma konlarini ochiq usulda qazib olish texnalogiyasi»

3.3. Tog‘ jinslarini massivdan qazib olishda qazib o‘tish kengligini hisoblash

_{Mexanik kurakli ekskavatorlarni qo‘llagan holda.}
Zaboy (zaxodka)ning kengligi ekskavator turgan gorizontidan cho‘michlash radiusi R_ch.u bilan aniqlanadi. Ekskavtorni qazib o‘tish joyi (zaxodka)ning o‘rtacha, qisqa va keng turlari (2.1 rasm) mavjud. CHo‘michlash shartlari bo‘yicha yon zaboyda ishlashda zaboyning ichki qismi kengligi R_ch.u dan oshmasligi lozim. Zaboyning tashqi tomoni kengligi esa (0,5…0,7)R_ch.u ni tashkil etishi lozim. SHu tariqa, samarali cho‘michlash shartlari bo‘yicha zaxodka kengligi Yumshoq tog‘ jinslarida quyidagicha bo‘ladi:
A = (1,5…1,7)·R_ch.u , m
Ushbu zaxodkalar o‘rta kenglikdagi (normal) zaxodkalar deyiladi. A=(1,5…1,7) R_ch.u dan kichik bo‘lgan zaxodkalar esa qisqa zaxodkalar, katta bo‘lgani esa keng zaxodkalar deyiladi.

3.2 – rasm. Zaxodka turlari: a, btransheYali boshi berk va ekspluatatsion bo‘ylama zaxodkalar;v, g – o‘rtacha ochiq (skvoznie) qisqa zaxodkalar; d–diagonal ochiq zaxodkalar; e – ko‘ndalang ochiq zaxodkalar.
Konni qazib olishda EKG-12,5 tipidagi ekskavator qo‘llanilishi, u bilan birga avtotransport vositasi qo‘llanilishi parametrlarini ko‘rib chiqamiz. EKG-12,5 ekskavatori ekskavatorning joylashgan o‘rnidan Yuqorida joylashgan zaboyni qazib oladi.
Qirqim transheYani o‘tishda s’ezdning boshlanishidan oxiriga qarab pandus Yaratiladi. S’ezdning kengligi avtotransport turiga qarab bir tomonlama harakatlanganda 4,5 m dan 12 metrgacha ikki tomonlama harakatlanishda esa 12 metrdan 35 metrgacha, qiYaligi esa 10% gacha etadi.
Qazib olish transheYasi (kartasi)ning YUqori chegarasi bo‘yicha kengligi bo‘yicha “tor” ko‘ndalang zaboy, agar uning kengligi 0,8…1,5R ga teng bo‘ladi; «normal» ko‘ndalang zaboyda esa uning kengligi 1,5…1,8R ga teng bo‘ladi; «kengaytirilgan» ko‘ndalang zaboyda esa unging kengligi 2R ga teng bo‘ladi. Bunda R- gruntni kesib olish bo‘yicha eng katta radiusi, m.

3.3-rasm. To‘g‘ri kovshli ekskavatorning ko‘ndalang zaboyi. 1 - ekskavator; 2 - avtosamosval; 3 – ekskavatorning harakatlanish o‘qi; 4 –avtosamosvalning harakatlanish o‘qi.
Ekskavator to‘g‘ri chiziqli harakatlanganda ko‘ndalang zaboyning kengligi quyidagi formula orqali aniqlanadi:

bunda R₀ – ekskavatorning optimal qazish radiusi, m;
m
- ekskavatorning har bir siljish qadami uzunligi, m;

bunda R – ekskavator turgan sathidagi maksimal cho‘michlash radiusi, EKG-12,5 ekskavatori uchun R = 21 m;
r_st– ekskavator turgan sathidagi minimal cho‘michlash radiusi, EKG-12,5ekskavatori uchun
r_st = 14,3m.
Qazilayotgan transheYa kengligi 2R dan 3,5R bo‘lganda kengaytirilgan ko‘ndalang zaboy qo‘llaniladi, bunda ekskavator zigzag ko‘rinishida harakatlanadi.
m

3.4 – rasm. Kengaytirilgan ko‘ndalang zaboyda bir kovshli ekskavator ishlashi. 1- ekskavator; 2- avtosamosval; 3- ekskavatorning zigzag bo‘yicha harakatlanish o‘qi; 4- avtosamosvalning harakatlanish o‘qi.
TransheYaning kengligi 3,5∙R bo‘lganda ham kengaytirilgan ko‘ndalang zaboy qo‘llaniladi, bunda ekskavator ko‘ndalang harakatlanuvchi (poperechno-chelnochnaYa) ko‘rinishidagi sxema bo‘yicha harakatlanib ishlaydi.

3.5 – rasm. Kengaytirilgan ko‘ndalang zaboyda bir kovshli ekskavator ishlashi.
1 - ekskavator; 2 - avtosamosval; 3 - ekskavatorning ko‘ndalang yo‘nalishda harakatlanish o‘qi; 4- avtosamosvalning harakatlanish o‘qi
Uchchala turdagi ko‘ndalang turish joylarida ishlaydigan zaboyning umumiy kengligi quyidagi formula orqali aniqlanadi:
m
Qazish zaboyi kengligi 3Rdan oshganda ekskavatorga birlamchi ko‘ndalang zaboy, keyinchalik frontal zaboyda ishlanadi. Frontal zaboyda α burchakning 45°dan oshmasligini ta’minlab berish uchun ekskavatorning ishlash o‘qi oldin qazib olingan bo‘shliq tomonga siljiydi.

3.6-rasm. Ekskavatorning frontal zaboyi. 1 - ekskavator; 2 - avtosamosval; 3 – ekskavatorning harakatlanish o‘qi; 4 –avtosamosvalning harakatlanish o‘qi.
Frontal zaboyning kengligi quyidagi formula orqali aniqlanadi:
m
Bunda R_sm – ekskavator turgan sathidagi maksimal cho‘michlash radiusi, EKG-12,5 ekskavatori uchun R = 21m.