Navoiy kon metallurgiya kombinati navoiy davlat konchilik instituti energo mexanika fakulteti

Maxsus latunlar.
Bu latunlarining tarkibiga ruxdan tashqari boshqa elementlar xam bor. Latunlarni legirlashdan maqsad ularning mexanik xossalarini yaxshilashdan iborat. Maxsus latunlarning markalarida Л harfidan keyin legirlovchi elementlarning nomlari belgi sifatida yoziladi, masalan: С -qo'rgoshin, О -qalay, Ж-temir, M-marganets, H-nikel, K-kremniy, A-alyuminiy va boshqalar.

7.3 rasm. + latunlarning strukturasi (sxemasi)
Harflardan keyin latundagi misning miqdori va legirlovchi elementlarning miqdorlari (%) sonlar bilan ko'rsatiladi. Masalan: ЛС 59-1 latunning tarkibida 57/60% mis va 0.8-1.5% ko'rg'oshin bor, qolgani esa rux atomlaridan iborat. Maxsus latunlar ikki turga bo'linadi:
1.quyma latunlar: ЛК 80-3L, ЛКС 80-3-3L, ЛАЖ 66-3-2, ЛМцЖ 52-1-1 va boshqalar;

1. 
   Bosim ostida ishlov berilgan latunlar: ЛАЖ 60-1-1, LS 59-1, ЛМцЖ 59-1-1 va boshqalar.
   

Bronza
Bronza deb misning qalay va boshqa elementlar (Al, Si, Be,PI), bilan legirlanishiga qarab bronzalar: qalayli, alyuminiyli, kremniyli, berilliyli turlarga bo'linadi.
Bronzalar Br. Harflari va legirlovchi elementlarning bosh harflari bilan, xamda ularning mikdorini kursatadigan sonlar Bilan belgilanadi, Masalan: Бр ОЦС4-4-2,5 markali bronzaning tarkibida qalay (0)-4%, Rux (Ц)-4%, qo'rg'oshin (C)-2,5% bor. qalayli quyma bronzaning strukturasi ikki fazadan iborat:
- dendrit kristallar (qalayning misdagi qattiq eritmasi) va ular orasidagi joylashgan evtektoid aralashma ( ) (15.4. rasm) Bu erda - Cu₃₁ S_ng birikmasi.
qalay quyma bronza antifriktsion (engil sirpanadigan) detallar, tishli g'ildiraklar, sirpanma podshipniklar va nam havoda xamda dengiz suvlari ta'sirida ishlaydigan detallar tayyorlash uchun ishlatiladi.



7.4 rasm. qalayli quyma bronzaning strukturasi
Bosim ostida ishlov beriladigan bronzaning tarkibida qalayning mikdori 5-6% dan ortmaydi. Bronzaning bu turidan prujina, membrana, antifriktsion detallar tayyorlashda va boshqa sohalarda t'oydalaniladi. Bosim ostida ishlov beriladigan va yumshatilgan bronzaning strukturasi bir xil a - qattiq eritmaning kristallaridan iborat.