Nazariy fizika kursi
Download 132.13 Kb. Pdf ko'rish
|
- Bu sahifa navigatsiya:
- “ O , ) O i 1 . 1 Ц, — О * , 0 , \ 1 11 + 0 \ \ O i \ 1 \ i О / у ( ) j i/ 7 1
+ ЛГ r - 2 ( l + M 2) 2 л/ 1 + М 2 ^ 2£>2 + r - (l + M 2) 5. Birinchi munosabat M ning ta’rifidan darhol kelib chiqadi. Ikkinchi munosabatni olganda E = m\ 12-alr ifodani qo'llash kerak. 283 6 . Awalgi misolning birinchi munosabatidan A vektoming orbita tekis- ligida yotishi kelib chiqadi. 7 Statik muvozanat nuqtasi uchun U'ff (r0) = 0 bo'lishi kerak. Bu B —M 2I (2m) r0 - 2---------ni beradi, buning uchun esa M~ < 2mB bo'lishi kerak. a Muvozanat barqaror bo'lishi uchun esa LQ (r0)> 0 bo'lishi kerak. Bu p - M 2l(2m) /0 > 3-------- bo'lishi kerakligini beradi. Demak, muvozanat nuqtasi a barqaror bo'lmas ekan. 8 . Harakat finit bo'lishi uchun Ue(j (r) minimumga ega bo'lishi kerak: k ^A ~ a) Bu holda minimum sharti--- = / (.v) = ,v(l + x)e~l , x = кг0 ko'ri- am nishga ega. Bu tenglama yechimga ega bo'lishi uchun uning chap tomoni o'ng tomonidagi M 2 <2m/5 ning maksimumidan kichik bo'lishi kerak. f (x) funksiya x= 1.618 nuqtada 0,84 ga teng maksimumga ega. Demak, k M 2 --- < 0.84 shart bajarilgandagina berilgan potensiaida finit. harakat bo'lishi am mumkin, К2 M 2 - b) Effektiv potensial uchun minimum sharti — :— = x4e~x ,x = KrQ. 2 mV Finit harakat sharti: аГ %mV M < — — . Гу c 9. Harakat tenglamasining Dekart sistemasidagi ko'rinishi: f mr - - - - - ~a —г. Harakat bir tekislikda ro'y beradi. T englam aning o'ng tom onini qiub sistemasma o'lkazamiz: 284 dx _ a cos (p dy _ a simp dt m r2 dt m r2 d M — - ■ — ~ ni (3.23) ga qarang) hisobga olib bu tenglamalarni at mr~ d x a d y a . = - COS (D, = - S ine ) d (p M d ip M ko‘rinishga keltiramiz. Demak, a . . a x = ---- SJnfp + C'j, y = — COSljo + c2. M M Endi x va у larning o‘rniga qutb koordinatlariga o‘tiladi: x = r c o s c p , у = rsin (p. Natijada oxirgi tenglamalar a . . . . a rcos(p- npsin (p = --- sin = — cos M M ko‘rinishni oladi. Ularning birinchisini -sin ko‘paytirib qo'shilsa a rep = --- c, sin (p + c9 cos M ga kelinadi. Yana bir bor (3.23) formulani qo‘llanib trayektoriya formulasi topiladi: 1 am c,m . c7m - = — ^ 1 — sin<® + —— cos (p. r M 2 M M Bu — ellips tenglamasi. 11. Trayektoriya aylana bo'lishi uchun rQ effektiv potensial ^Lit = u +-- 2 п ^п8 minimumi bo'lishi kerak: 2 /nr З Д = 0 d2U'ff(ro ). 0 dr ' dr 2 Birinchi shartdan r 0"“2 = nam/M2, ikkinchi shartdan esa 3?? > /г(п + 1), yoki,«<2 285 ekanligini topiladi. 12. Energiyaning saqlanish qonuni bo‘yicha mi-2 a R Demak, r = J — I - 7 = = = = — \ i -- 1 2a J П Г 2 V 2 a ш /?3 0 Vr R 13. Zarrachaning harakat miqdori momenti M = mvp, energiyasi E = mv2/2 , bunda m = т хтг1{тх + m)2, minimal masofa (Vmm) = E shartimad topiladi. Demak, n „ 2 n-г 2 a */ш/г P hnin 1 ~ mv~ Bu tenglamaning faqat n = i ,2,4 hollardagina sodda yechimi bor. Masalan, \2 i > 2 a и = 2 , rm;„ =Jp- + -- 7 • mv 14. Zarrachalar orasidagi kuch — itarish kuchidir: —— = ■ ,1+1 ■ dU n a dr r" 4-bobga oid masalalarning javoblari va yechimlari 1. a) Potensial U(x) = x2e' ni uning minimumi x = 0 atrofida qatorga yoyaylik: U - x2 + x 3 + — x 4 + • • ■ Lagranj funksiyasi: L = ^ 2x2 -^ 2 x‘ + x 3 + • • • . Chastota: co = ^- = l. b) U = U t *\2 f 2 [Г — , со = J —. 2k \ m x - L \ k с) Potensialning minimumlari 286 а aV vu> / nuqtalarda joylashgan. Shu nuqtalarning ixtiyoriy biri atrofida potensial qatorga yoyilsa kvadratik had ' Va V •> , 2 V a V 2 f- , \ 2 (JC-Xq) ko‘rinishga ega boiadi. Demak, со 1 — r (x-e) 1 d) U(x) = — = +-----+ •••. Demak, co = —j=■ lruc 2e \le 2. Sistemaning Lagranj funksiyasi: L = — ф1 - mgR (1 - cos (p ) 2Rs\n — Muvozanat nuqtasi: % = 2 arcsin / i Y e" 8 m,oR2 1/3 Shu nuqta atrofida potensialni qatorga yoyib, kvadratik hadning o‘zini qoldirainiz: mR- ., 1 L = ---- (p~ — 3 m q R 2 2 Chastota: / / 1 — ( " ^ e~ 2/3 ^ 1 V ^SmgR2 ^ J (>-%)- + ■ со = ■ R V %mgR~ V 4 / 2 ^ о-n 2 1 iс Aibatta, e < EmgR bo‘lishi kerak, aks holda muvozanat barqaror boimaydi. 3. Massaning kinetik energiyasi T = - т а ф . Potensialenergiyani topish uchun prujinaga ta’sir qilayotgan kuch / ’ni prujina uzunligining o‘zgarishi Д/ ga ko‘paytiramiz. Д/ ni cosinuslar teoremasidan topish m um kin: l~, " 3 / ч a(a-hl) , Al = yja~ + (a + /) - 2л (a + /)cos q> (ct + l)F mcil F F 4. a) * ( 0 = — V 0 " " coseor) ; b) * ( / ) = — ^r(co?-sinfi)r); m(0~ mco , , Fn сое a! - со cos (ot + a sin cot c) x(t) = - 0 mco 2 2 (0 +a , s Fn (osinaf-asinftw d) x(,) = ~ ---- 5-- j--- : mco co -a '(•)- mco e) (a 2 + j32) +2^a2 - p 2^co2 + co4 [a * w [2a[i cos [it - ( a : - /32 + a Г )sin P i J + p [-2 a co c o sa > t + ^ a 2 + p~ - о У ^sin r(0 = - 0 ( a 2 + p 2)" + 2 ( a 2 - /32 )ft >2 + co4 j ~ coe j ^ « " - P + (O' j c o s (it - 2aP sin Pt]+ a ( a : + p~ -co2 ^sin cot - o ^ a 2 - p 1 +co ^ COS (Ot \ at 14 / \ 5 . a ) x ( t ) = --- sin ct>?; b) ---- -(sm2 mco 2 mco" c) *(') = a (A + w)sin(ur-wsin(a> + A )f m(0 д(Д + 2«) a) va b) yechimlar vaqt o‘tishi bilan cheklanmagan holda o‘suvchi bo‘lib ularni kichik tebranishlar sohasida qo'llanib bo‘lmaydi. c) holda A chekli son bo'lganda muammo yo'q, Д —> 0 holda yana b) holga kelinadi. 6 . a) (4.32) formuladagi integral t <7’holda: 288 f — -— (со/ -sin (or) m&'T Endi t >T dagi yechimni topaylik. Yuqoridagi integral t >T da (integrallash yuqori chegarasi T bo'lganda) p -- 2— (Yet) cos ft) (? — T) + sin a)(t — T)- sin cot ) mco T ga tengdir. Undan tashqari, kuch F 0 bo‘lganda t >T hoida integral (l - cos со (/ - T)) mar ga teng. Shularning hammasini yig’ib t >T dagi yechimni f t\ cos со (i - T ) + c2 sina>(f -Г)+ - mco ko‘rinishda qidirish kerakligiga kelinadi. x va uning hosilasi x ning t —T nuqtada uzliksizligidan cr c2 doimiylarni topiladi: c, = -- sinft>7\ c 2 = — (l -cosfor). mco~ T ” mco~ T Demak, t > T da sin «(r- 7 ’)-sina«' air j 2 2 2F 0 , coT Tebranish amplitudasi: «- V еi + c 2 = — r ™ — ■ mco' I I J? b) t t>T bo‘lganda: F 2 F rnT x = — (cos a>(T -t)~ coscot) = — у sin-- sin a>(T/2-t). mCO m(0~ 2 p c) t < T bolganda: x = — ^j(cot- s in cot); mco' t > T bo'lganda: x = — \-{сйТ cosco(T -t)~ sin cot-sin co(T-t)) = mcoT mco~ 19 — N a7ariy m exanika 289 F, mar T ^ — [(fttf’ cos coT - sin <07) cos at + (coT sin coT + cos Tebranish amplitudasi: a = Ja>2T2 +2(l-cos6u7)-2sin coT. f d) t < T bo‘lganda: x = — —г (sin cot-cot cos cot); 2 mco t > T bo‘lganda: x ■ k F,о 2 /nftT cos at. 7. (4.49) formulaning birinchi qatoridagi ifodani F(t) m m 2 dan foydalanib hisoblash qulaydir: (ReC 2 (r) + ImC 2 (r))- £ ( ') " ■ F{t) mco F~(‘) 2 та)" / ( ” ) mco Fa X1 . . a co co sa --------- ----- T + ;flft)sin a 2mco a>~ + A" va F (- » ) mco i i = a~a>~ . Natijada AE = E (°°)- E (—°°) = - F IF ,: aX F,, cos a 2mco~ 2 l 2 + « 2 8 . a) Minimum: a 0 = 1 , v 0 = - 1 . Chastotalar: cof = cof = 6 ; b) Minimum: x = 1 , v = 1 . Chastotalar: щ = co2 = 1 . 9. a) Normal chastotalar: ц = Тб, щ - 1 ; Normal koordinatlar: x -Q i +Q2, у - - — Q\ + Q2 ■ 5 - i 15 9 5 - i 5 -> Lagranj funksiyasi: L = ~Q\ ~~rQ\ + ~Q:i ~ ~~Q'i■ 8 4 2 ^ 290 b) N orm al chastotalar: (0[22 = , 1 +a>02) , „ 2 -±\ -------—+ e r . Normal koordinatlar: A’i - 61 + C? 2 > *2 - ^ Q\+ 2 -> Qi- а Щ 2 - Щ 10 . Kinetik energiya: т m ! - 2 -1 -2 \ M ( . 2 .2 • 2 \ T - ~ ( x l + ' C3 + " - + х 2 Л '- | ) + — [ x 2 + x 4 + ' " + x 2 ; v j - Potensial energiy: 5 ' Harakat tenglamalari: ntxi л-1 + k (2.г2я_, - X 2n - x2n_2 ) = 0, M x2n + к (2 x 2n - x2ll+l - x2n_, ) = 0. Chegaraviy shartlar: x 0 = x2N+] = 0 . Yechimni turg‘un to‘lqinlar x.,n^ = Ae'{0),± ko‘rinishda qidiramiz. Bu holda chastota uchun tenglama quyidagicha bo'Iadi: U = \ ( x l2 + i x l - x2 f + (x2 - X 3 ) 2 + • ■ • + ( x 2 ,v - i - X 2 N f + X N ) • к щ:2 = - 1±Jl- — siap mM V = --- 77- m + M col chastota ba’zi bir hollarda «optik chastota», a>2 esa «akustik chastota» deyiladi (ko'rilayotgan sistema ba’zi bir hollarda qattiq jismning sodda- lashtirilgan modellaridan biri bo'lib xizmat qiladi). Chegaraviy shartlarning birinchisini qanoatlantirish uchun yuqoridagi turg'un to‘lqinlarning quyidagi kombinatsiyasi olinishi kerak: x 2 „-i = Ak sin((2n-l) = Bk sin (2n(pk )cos (cokt + a k ), kn bunda 2 n + [ ~ ikkinchi chegaraviy shartdan olinadi. 11. Sistemaning Lagranj funksiyasi: L =™(Xt +Х1)-\(Х1 +Xl)-^-(Xl X2 f ■ 291 Harakat tenglamalari: mX] + (k + kt ).v , - k lx2 = 0- mx2+(k + kl )x2 - k lxl = 0. 2 _ k + 2kx a) --sin О), / H--- sin ( 0,1 CO. ft). » I . 1 . A , = — ---S ill (O ^ t----- sin 2 I ft), b) .V, = — (COSOO|/ + COSCIV), x2 = — (cosffl^-cosov). c) B irinch i zarrachadan ikkinchisiga a'/’ vaqt ichida berilgan energiya x.) kuchning shu vaqt ichida bajargan ishiga teng: dE - Fdx2 = kx (x[ - x2 )dx2 = (aj - x2)x2 dl. Demak, dE k,v~ , s a) — = ----s m f t V ^ c o s o y - c o s a ij f J; dt 2 co2 dE k,a~ , s. b) — = --- cos(ti,i й, sin co^t — со, sin сам . d: 2 Ko'rinib turibdiki, energiya oqimi vaqt o'tishi bilan ishorasini davriy ravishda o'zgartirib turadi — energiya goh birinchi zarrachadan ikkinchishiga, goh teskari oqadi. 12. a) Sistemaning Lagranj funksiyasi: L = -{K\ lh ~л 2 ‘/;') / 2 2 , .2 \ £i_ ±-_ + (t?i С с, с Agar quyidagi bclgilashlar kiritilsa: л, £>, = .r,. V A ; (/, = .c2 , ад;, = • i i 1 n2 = — — + - Л , С, С , a = с^[л~л 2 9-masalaning b) qismidagi Lagranj funksiyasini olgan b o la m iz . 292 1. Birinchi tartibli tuzatraa uchun tenglama: &xt 9 дц>" Щ 5-bobga oid masalalarning javoblari va yechimlari l ^ \ a~ 3(2 + * = — (A,sinv^ + av/'i cosi//) + — + -— cos 2 i//. Dem ak, A, -0, ц/] = 0 . a 2 y a 2 y Yechish: x = acos(aty + --- — cos( 2 tity + 2 Chastotaga birinchi tartibli tuzatm a yo‘q ekan. 2. Birinchi tuzatma uchun tenglama: a 2 .v, 3i //2 + x, 2 Д — и + siny/ + 2 ai//, cost// 4- sin3y/. 4 Demak. 2 A - я + — = 0, i/л = 0 . 4 fkkinchi tuzatma uchun tenglama: Э 2 л-, с -- ~ + x2 - ду/ dA 2aw, — A -—~ + 1 1 --ci1 IA + da [ 4 128 cost// + X / T , 4 \ a Vя " ) 5a 5 +2A-, sini// +--------cos3 ш л ----cos5i//. * 128 128 Asriy hadlarning paydo bo'lm aslik sharti: A2 = 0, у/2 = • A dA L da 3 a 2 \ a 256' Yechim: ea . „ e a' jt = л cosy/’ ---- sin ж ----- 32 1024 ^ a 2 cos5y/ + (a 2 + 8)cos3y/ bunda 293 2 Cl = • 1 + £ £ l £ ? w = t -- 1-- In ci ■ + -— а + <№ ,• 16 8 64 £Cl 3 x ~ a cosy ---- j(sin3i/^ + cos3y/); 32 (O q 2 Et In a0 = a( 0 ), у/ = co0t- 3 -1 + - 4% *> Cli\ '40 1 + ln- 6-bobga oid masalalarning javoblari va yechimlari 1. K o ‘ rsatma: mos keluvchi tenglainalarni skalar ravishda P va M ga ko‘paytiring. 2. Energiyaning saqlanish q onunini ( M . - M 3 coseoy / ------ ;---------- mgl (1 - cos au J = = - I 6 ' + 2 2 / s i n ‘0 o {Мг- М ъс os в)2 mgl (l - cosfl) ko'rinishda yozib olinadi, (6.79) belgilashlarni kiritiladi va kerakli algebraik soddalashtirishlar bajariladi. 3 . / u. / n = 2a1 (m + M ) , I xv = / „ = 2a 2 {in- M ), I:, = 2 / , , Л : = = / V v = = 0 . Гхх = 4fl 2 m ,/;, = = 4 a 2M , /' = / . + Г 294 4. (х\ у ') koordinat o ‘qlarida inersiya m arkazi (a,a) n u q ta d a joylash- gan. S h u nuqtaga nisbatan inersiya m o m e n tla r in i topilsa q u y idagi na tija olinadi: 12 т а 2 Ama2 0 "cos cp sinip 0 N Ama2 Ama2 0 Oz = -sinot cosa 0 0 0 \6ma2 О О V V / K o o rd in a t sistemani ф burchakka burab shunday yangi (x,y) koordinatlarga o ‘taylikki, u lard a I diagonal b o ‘lsin. B u n in g u c h u n г o ‘qi atrofida (p burchakka burash matritsasi 0\ dan fo ydalanam iz. Ojk I'k B irin c h i elem entni topaylik: /,] = 0 , д а № = OfjOn/ц + 10\{0\2I {2 + 0{2Ou I 22 = = Ama1 (3cos2 (p cos (p + sin 2 H u d d i shunday: h i “ O , ) O i 1 . 1 Ц, — О * , 0 , \ 1 11 + 0 \ \ O i \ 1 \ i О / у ( ) j i/ 7 1 + O f - j O i n l = = Ama2 (-sin 2 I 22 = Ama2 (?>cos2 = \6ma2', Лз = ^23= 0- q> b u rc h a k n i sh u nday ta n la b olish kerakki, I l2—0 b o ‘lsin. B u n in g u c h u n <р=л/8 b o 'lis h i kerak. N a tija d a inersiya te n z o r in in g bosh mo- m e n tla ri u c h u n quyidagilar olinadi: /n = Zj = Ama2 (2 + V 2 j; = I2 = 4ma 2 {l- 'Jl j; /. / 3 = 1 6ma 5. Im p u ls m o m e n tin in g saqlanishi q o n u n i b o 'y ic h a M = / Q = const. B u m unosabat shar u c h u n = const k o 'rin ic h g a ega. R2Q - R '2Q.' dan Q ' = Q /(0 ,9 9 )2 = 1,02Q ekanligi to p ilad i. Y erdagi sutkaning u z u n lig i - 28 m in u tg a kam ayadi. Y e rning aylanish energiyasi 2 % ga oshadi. 6 . T o rtish k u c h i y o ‘q b o 'lg a n d a p r u jin a la r n in g u z u n lig in i b deylik. S is te m a m iz n in g e rk in lik darajasi ikkiga teng — jt va в. Lagranj funksiyasi 1 = - тх2 +l-ie2--k 2 2 2 (j:, - b f + (x2- b f - mgx. 295 х2 - Л) = Ьв,хх +х2 = х munosabatlardan х{ = х- [£12. х2 = x + Ld/2 lar olinadi. Natilada Lagranj funksiyasi quyidagi ko'rinishni oladi: L = —mx2 + — 1Q2 - k ( x - b ) 1 - mgx- — kL2d 2. 2 2 У ’ 4 Xodani ingichka deb qaraylik: / = Harakat tenglamalari: x + 2o)2 (x-b)+g = 0 , в + 6со2в = 0, со — . ~ ■ V m Demak, sistemada ikkita chastota bor ekan; со, co2 = л/б со. Ularga mos keluvchi tebranish modalari - normal tebranishlar — (l.)-rasnmda ko‘rsatilgan. t t 1-rasm. 6-bobdagi 6-masaiaga oid , „ 2vHQ . л 7. 2-a rasmdan ko‘rinib turibdiki, h - s,n0- g 8 . 2-b rasmdagi belgilashlardan foydalaniladi. Kichik silindming kinetik energiyasi ikki qismdan iborat - o‘z o'qi atrofida aylanish energiyasi va katta silindrning ichida yumalash energiyasi: T = ] /,0 2 + 1 m ( R - a ) 2 S 2. 2 3 2 v ’ Bu yerda ( R - a )5 = v kichik silindr markazining harakat tezligi, /■, = т а 212 . Sirpanishsiz harakat uchun ав = (R -a)S. Demak, Г = ~ m ( R ~ a f 8 2. Silindrchaning potensial energiyasi: £/= (R-«)m<<(l-cos<5). Lagranj funksiyasi: L = —m ( R — а)" <5 2 - ( R - a ) m g (1 - cos5). 4 296 K ichik tebranishlar haqida gapirish uchun c o s <5 ~ i — <52/2 deb olinadi: Tebranish chastotasi:;• C0- 3 (R - a ) F—2imLlsine a) 2-rasm. 6 -bobdagi (7)- va ( 8 )-masalalarga oid 7-bobga oid masalalarning javoblari va yechimlari l a ) H = ~ In.r; b)H = — - \ P?+- 2m L J 2 M Ъ P V “ J 1 о 1 2 I t c) H = — xp~ +-— Px -x\ d ) H = -- x p / + xpr р г 4 4x ' 4 e)H = ^ Px2 + Л 2 + УРх - xPy + 1 ( * 2 + 3'2); f ) H = — — m 2 m 2 2. p = m(r + [£2r]), H = ^mp2 - £2 • [rp] + t/(r). Agar burchak tezlik nolga teng bolgandagi G am ilton funksiyasini tf 0 deb belgilansa va impuls m om entining ta’rifini eslansa H = H 0 - M • □ bo‘ladi. 4 If pi , (/у - /у cose )2 ; pi 2 /, 2 /,s in 2e 2/3 5. S ilin d rik sistemada: ^ = 2m 2 P 2 Pr + , + t/ (r, 1 2 w ''"sin о + U(r,0, 6 . C h ek siz kichik siljish: ru ->ra> =r„ + e;p'a = p a. ciH Я(гй,ра)= //(r’u,p’u) shart — r=o ek an lig in i b ildiradi. D e m a k , Эг„ k a n o n ik tenglam alar b o ’yicha ЭЯ P = I- - I Эг„ () => P = const. 7. C h ek siz kichik Sep burch ak k a bu rilgand a r'a = r„ + Sra, p;,=pe+ 5p„; Sra = [<5 , 5Pe = [<5 b o ‘ladi, ЭH „ dH _ — 5re+ — 5pfl дга Эр, = L (- P a5ra +ra5pa) = : X (“P„ ■ [йфга ] + V [&ppa ]) = Stp • — £ [r„p„ ] = 0. <5 const. 0 , O r2 r 2 :sin 6 в 2 8 . L = -- +------ ? 9 / \ 1 , ? 1 M , 2 ( М . - М . С О 5 0 Г 9. /?(0,6»,M.,M3) = : - - / ,6I2 + - - — + ' 3 ' ^ 2 /т sin 9 , 1 ^ -siklik, py = М ., pv = M 3. 298 а ) [ м . , Г] } = £ljkrk: b) {b • M ,a • r} = b,at { М , , r,} = £ijkbia jrk = J0 = И аг]; с) {b ■ M ,c -M} = с ■ [bM]; d) 0; e){p,(a r )‘ } = ^ - ( a r ) 2 = 2 a ( a r ) ; f) { r ,, M 2} = 2Mj {/; ,M j} = 2 [M r],; g ) {p,, M 2} = 2 [pM],; h) 0 ; i) 0 . p 2 (X 11. Berilgan maydonda H = ---- . M = {#,M} ni topish kerak. 2m r Komponentalar bo‘yicha hisoblaylik: M j = { H , M j } 5>5>5>5>5>2> Download 132.13 Kb. Do'stlaringiz bilan baham: |
Ma'lumotlar bazasi mualliflik huquqi bilan himoyalangan ©fayllar.org 2024
ma'muriyatiga murojaat qiling
ma'muriyatiga murojaat qiling