Nazariy iqtisodiyotning predmeti va usuli

Nazariy iqtisodiyotning predmeti va usuli

Ishlab chiqarish resurslari hamma vaqt ham cheklangandir, chunki odamlarning xohish va ehtiyojlari, talablari doimo o‘sib boradi, ya’ni ular resurslardan farqli o‘laroq, cheklangan. Shuning uchun, yer, yer osti boyliklari, xom ashyo, dastgohlar, odamlarning mehnatidan samarali foydalanishni o‘rganish zarurdir.
Cheklangan resurslardan jamiyat hamda uning a’zolari talablarini qondirish uchun oqilona foydalanish muammosi nazariy iqtisodiyotning predmetidir.
Fondlarni o‘rganib, farazlarni oldinga surishar ekan iqtisodchilar umumlashmalar chiqaradilar, iqtisodiyot faoliyat yuritishi uchun asos bo‘ladigan tamoyillar (qonuniyatlar)ni ochadilar. Bir xil holatlarda ular ma’lum bir hodisalar, tendensiyalarning rivojlanishini qayd qiladilar, boshqa holatlarda samarali ishlab turgan xo‘jalik tizimida «o‘yin qoidalari» qanaqa bo‘lishi kerakligiga oid xulosalar chiqaradilar. U yoki bu hodisa tendensiyalarni qayd etish, iqtisodiy ilmda ijobiy yo‘nalishga kiradi. Samarador bo‘lishi uchun iqtisodiyot qanday ishlashi kerak degan masala qo‘yilganda esa biz me’yoriy fanga yuzma-yuz kelamiz.
Iqtisodiyot – murakkab, ko‘p darajali tizim. Shu narsa ayonki, uning hamma darajalari o‘zaro aloqador, o‘zaro bog‘liq. Ammo shunday bo‘lishiga qaramay, masalan, firma, tarmoq, xo‘jalikning faoliyat yuritish tamoyillari iqtisodiyotning bir butun tizim sifatida rivojlanishining qonunlaridan farq qilmaydi. Shuning uchun nazariy iqtisodiyot cheklangan resurslardan makro va mikro darajasida samarali foydalanish muammolarini o‘rganadi.
Nazariy iqtisodiyotni muvaffaqiyatli o‘rganish o‘z-o‘zidan hayotda va tadbirkorlik faoliyatida muvaffaqiyatlar garovi bo‘lolmaydi. Ammo iqtisodiy muammolarni bilish ular bilan faqat kasb faoliyati taqozosi bilangina bog‘liq bo‘lganlarga zarur emas. Nazariy iqtisodiyot iqtisodiyotning murakkab dunyosini tushunishini o‘rgatadi, fuqaroviy ongni shakllantiradi, fikrlashning iqtisodiy tipini yuzaga keltiradi.
Metodologiya – bu ilmiy bilishning tuzilish tamoyillari, shakllari va usullari haqidagi ta’limotidir.
Iqtisodiy jarayonlarini bilish usullari boshqa fanlardagi jarayonlarni o‘rganishdan farq qiladi. Agarda biz haqiqiy bilimlarni qo‘lga kiritishni istasak, hamma holatlarda asoslarini qadimiy yunonlar qo‘ygan va Gegel tomonidan ilmiy nazariy darajasigacha rivojlantirilgan dialektik usulni qo‘llashimiz kerak. Ilmiy bilishning shakl va usullari anchagina va ularning ko‘pchiligida iqtisodiy olimlar keng foydalanadilar. Bular:
 kuzatuvchilar (statistik obyektlar);
 olingan materiallar sintez, tahlil, induksiya, deduksiya, tizimiy yondashuv vositasida ishlash.
 faraz (gipoteza)larni ishlab chiqish va ularni tekshirish;
 sinovlar o‘tkazish;
 mantiqiy va matematik shakllardagi modellarni ishlab chiqish.