Nazariy qism L. L. Sulfat kislotaning qo'llanilishi

O^xzg.	Varaq	Hujjat	Imzo	Sana

moddalarning yonishi natijasida SO2 hosil bo'ladi. Agar SO2 ni SO3 ga aylantirishda azot oksidlari(NO₂) ishlatilsa sulfat kislota olishning bu usuli nitroza usuli deyiladi:

SO2+NO2+H2O = H2SO+NO Hosil bo'lgan oksidning kislorod bilan ta'siridan yana NO₂ hosil boladi. SO₃ sulfat kislota eritmasiga yuttirilib, dastlab oleum (H2SO4*SO₃) keyin kerakli konsentrasiyali sulfat kislota olinadi. Odatda nitroza usulda olingan sulfat kislota konsentrasiyasi 80 % gacha bo'lib asosan mineral o'g'itlar olish uchun sarflanadi. Hozirgi paytda ko'proq kontakt usuli ishlatiladi.Bu usulda katalizator sifatida V₂O₅ yoki Pt qo'llaniladi. Bu usulda reaksion aralashmadan fosfor, mishyak birikmalari va boshqa katalizatorni zaharlaydigan moddalardan tozalash shart hisoblanadi. Aralashmada kislorod miqdorining ortirilishi va jarayonni 450 ⁰ C da olib boorish orqali reaksiya unumi 95-97 % ga etkaziladi. Bu usulda ham hosil bo'lgan SO3 oleumga yuttiriladi.
Kons. sulfat kislota juda kuchli oksidlovchidir.U ko'p qaytaruvchilarni oson oksidlaydi. Ayniqsa metallmaslarni yuqori oksidlarigacha, yoki kislotalarigacha oksidlaydi [16].
C+2H2SO4=2SO2+CO2+2H2O S+2H2SO4=3SO2+2H2O 2P+5H2SO4=2H₃PO4+5SO2+2H2O 2B+3H2SO4=2H₃BO4+3 SO2
Sulfat kislotaning metallar bilan ta'siridan har xil mahsulotlar hosil bo'ladi. Suyultirilgan sulfat kislota aktiv metallar(Zn, Mg, Fe, Al) bilan vodorod gazini hosil qiladi [17].
Zn+ H2SO4 =ZnSO4+H2 Aktivlik qatorida vodoroddan keyin turadigan metallar (Cu, Hg, Ag Au, Pt) suyultirilgan sulfat kislota bilan ta'sirlashmaydi.
Konsentrlangan sulfat kislota(98% va undan yuqori) Fe, Cr, Al, Au va Pt bilan ta'sirlasmaydi. Aktivligi kam bo'lgan metallar (Cu, Hg, Ag) bilan ta'sirlashganda SO₂ hosil bo'ladi [18].

						Bet
					5320400 KI 2022-yil 19A- 19 KT
O^xzg.	Varaq	Hujjat	Imzo	Sana

Cu+2H2SO4=CuSO4+SO2+2H2O Konsentrlangan sulfat kislotaning aktiv metallar (Mg, Zn, Ca) bilan ta'siridan qaytarilish mahsulotlari SO₂, S va H₂S bo'lishi mumkin [19].

Mg+2 H2SO4=MgSO4+SO2+H2O 3Mg+4 H2SO4=3MgSO4+S+4H2O 4Mg+5H2SO4=4MgSO4+H2S +4H2O
Sulfat kislota ikki xil tuzlar: o'rta va nordon tuzlar hosil qiladi (K1=1*103; K2=1,2*10-2). Sulfat kislotaning erimaydigan tuzlariga BaSO₄, PbSO₄, SrSO₄ kiradi. CaSO₄ yomon eriydigan tuzlardan hisoblanadi [20].
Sulfat kislota kimyoviy sanoatning turli mahsulotlarini olishda juda kerak. Undan foydalangan holda boshqa kislotalar(HNO₃, H₃PO₄, CH₃COOH va boshqalar),tuzlar, o'g'itlar, bo'yoqlar olinadi.
Sulfat kislotaning eng muhim tuzlari. Natriy sulfati- Na2SO4. Suvdagi eritmalardan Na₂SO₄*10H₂O hosil qilib kristallanadi. Shunday tuz Glauber tuzi deyiladi.Shisha tayyorlashda, soda olishda ishlatiladi. Tibbiyotda surgi sifatida tavsiya etilgan [21].
Magniy sulfati - MgSO₄. Dengiz suvida uchraydi .Qon bosimini tushuruvchi modda sifatida tibbiyotda ishlatiladi [22].
Kalsiy sulfati -CaSO₄. Tabiatda ko'p miqdorda CaSO₄*2H₂O- gips holatida uchraydi.150-170 ⁰ C gacha qizdirilganda 1,5 molekula suvini yo'qotib, alebastr- CaSO₄*O,5*H₂O hosil qiladi. Suv bilan qorilganda tezda yana CaSO₄*2H₂O hosil qilib qotadi. Ana shu xossasidan foydalanib qurilishda quyma buyumlar tayyorlanadi. Jarrohlikda undan singan joylarni ushlab turish uchun doka bilan birga bog'lab qo'yiladi [23].
Mis kuporosi- CuSO4*5H2O. Ko'k kristall modda suvda eriydi. Mis va uning birikmalarini olishda, mineral bo'yoqlar tayyorlashda ishlatiladi. Qishloq xo'jaligida o'simliklarni zamburug'li kasalliklaridan himoyalashda keng qo'llaniladi.
BaSO4-amalda suvda erimaydigan modda. Rentgen-kontrast modda sifatida ishlatiladi. Kvaslar. Sulfat kislotaning qo'sh tuzlari hisoblanadi, masalan, kaliy alyuminiyli achiqtosh- K₂SO₄*Al₂(SO₄)₃* 12H₂O yoki qisqartitirilgan holatda

						Bet