Nazariy qism L. L. Sulfat kislotaning qo'llanilishi

Varaq	Hujjat	Imzo	Sana

1.2. Sulfat kislotaning fizik-kim yoviy xossalari

Kimyoviy toza sulfat kislota monogidrat) og'ir moysimon, rangsiz, hidsiz, suyuqlik bo'lib 96% li (massa bo'yicha) zichligi 1,84 g/sm³ , 104,6° С da qotadi, muzlaydi va 338,8°C da qaynaydi. Suvda eriganda 3 xil gidratlar hosil qiladi.( H2SO4,H2O, H2SO4 * 2H2O, H2SO4 *4H2O) ham sulfat kislotaning monogidratidan molekula erib, eritma-oleum hosil qiladi. Oleum havoda tutaydi, chunki undan SO₃, desorbsiyalanib turadi [8].
Sulfat kislotaning monogidrati olti xil konsentratsiyali gidratlar hosil qila oladi. Ular individual kimyoviy birikmalar bo'lib, qattiq holatlarda bir-birida erimaydi, balki evtektik aralashma hosil qiladi. Ularda SO3 ning massa ulushi 0 %dan 64,35 % gacha bo'ladi. 64,35 % dan 100 % gacha SO₃ saqlasa bunday konsentratsiyali oleum, muzlaganda qattiq eritma hosil qiladi [9].
Suvsiz toza sulfat kislota og'ir, rangsiz , hidsiz, yopishqoq, moysimon suyuqlik, elektr tokini o'tkazmaydi.Odatdagi sharoitda konsentrlangan sulfat kislota namni yutib juda ko'p miqdorda issiqlik chiqaradi. Shuning uchun uni suyultirishda suvni konsentrlangan sulfat kislotaga quyish yaramaydi . Bunda kislota kislota atrofga sachraydi. Kislotani suyultirish uchun sulfat kislotani suvga oz-ozdan quyib, shisha tayoqcha yordamida aralashtirib turish va eritma sovigandan keyin unga yana kislotadan quyish mumkin [10].
Kimyoviy xossalari. Sulfat kislota kuchli kislota hisoblanadi va kislotalarning barcha xossalarini namoyon qiladi. Suvdagi eritmalarida ikki bosqichda dissotsilanadi [11].
H2SO4= H+ + HSO4 (gidrosulfat anioni) HSO4 = H+ + SO4 (sulfat anioni) Sulfat kislota ikki negizli kislota bolganligi uchun asoslar bilan ozaro ta'sirlashganda nordon va orta tuzlar hosil qiladi:
H2SO2+ NaOH = NaHSO4 + H2O natriy gidrosulfat H2SO4+ 2NaOH =Na2SO4 + 2H2O natriy sulfat Sulfat kislotaning nordon tuzlari gidrosulfat, orta tuzlari esa sulfatlar deb ataladi. Sulfat kislota asosli oksidlar bilan reaksiyaga kirishib, tuz va suv hosil qiladi, masalan:

						Bet
					5320400 KI 2022-yil 19A- 19 KT
O^xzg.	Varaq	Hujjat	Imzo	Sana

CuO + H2SO4= CuSO4 + H2O

yoki ionli shaklda:
CuO + 2H+ = Cu²++ H2O Suyultirilgan sulfat kislota metallarning elektrokimyoviy kuchlanishlar qatorida vodoroddan oldin turgan metallar bilan ozaro reaksiyaga kirishadi. Bunda vodorod ajralib chiqadi va tuz hosil boladi [12].
Zn + H2SO4= ZnSO4 + H2 Tenglamaning ionli shakli quyidagicha yoziladi:
Zn + 2H+ = Zn²+ + H2 Metallarning elektrokimyoviy kuchlanish qatorida vodoroddan keyin turgan metallar suyultirilgan sulfat kislota bilan reaksiyaga kirishmaydi [13]. Konsentrlangan sulfat kislota odatdagi sharoitda kopchilik metallar bilan reakciyaga kirishmaydi. Shu sababli, suvsiz sulfat kislota polat sisternalarda saqlanadi va tashiladi. Ammo qizdirilganda konsentrlangan sulfat kislota deyarli barcha metallar (platina, oltin va boshqalardan tashqari) bilan reaksiyaga kirishadi.
Bu jarayonda sulfatlar va sulfit angidrid hosil boladi, ammo vodorod ajralib chiqmaydi. Bunday reaksiyada sulfat kislota oksidlovchi sifatida ta'sir etadi. Masalan, konsentrlangan sulfat kislota mis bilan qoshib qizdirilsa, sulfat kislota misni oksidlab, oraliq modda sifatida mis (II)-oksidga aylantiradi. Kislotaning ozi qaytarilib, sulfit angidridiga aylanadi:
Cu + H2SO4= CuO + H2SO3 Hosil bolgan mis (II)-oksid sulfat kislota bilan oson reaksiyaga kirishib, tuz va suv hosil qiladi:
CuO + H2SO4= CuSO4 +H2O Reaksiyaning umumiy tenglamasi yuqorida SO2 olish tenglamasida keltirilgan edi.
Konsentrlangan sulfat kislota organik moddalar - qogoz, yogoch, tola, shakar va boshqalar tarkibidagi kimyoviy boglangan vodorod va kislorodni tortib oladi va organik moddani komirga aylantiradi. Shakarning komirlanish reaksiya tenglamasi quyidagicha boladi [14].
C12H22 On+ H2SO4^ 12C + H2SO4+ 11H2O shakar kons.

						Bet