Necha asrlar mobaynida goh yuksak rivoj-u shuhrat topgan

DALOLATNOMA
Muassasa yoki ayrim shaxslar faoliyati bilan bog‘liq bi-ron-bir bo‘lib o‘tgan (sodir bo‘lgan) voqea, hodisa, ish-hara-katni yoki mavjud holatni tasdiqlash, unga guvohlik berish
maqsadida bir necha kishi tomonidan tuzilgan hujjat. Da-lolatnoma tuzishda xilma-xil maqsadlar ko‘zlanadi, lekin
uni tuzishdan asosiy maqsad sodir bo‘lgan voqea-hodisalar-ni yoki mavjud holatni qonuniy-huquqiy jihatdan isbotlash
yoki tasdiqlashdir. Bir qancha hollarda dalolatnoma tuzish
maxsus huquqiy me’yorlar bilan qat’iy belgilangan. Masa-lan, korxonalarning hisob-kitob bo‘limlari faoliyatida da-lolatnomalar avvaldan belgilangan mazmun va davriylikka
asosan tuziladi va huquqiy jihatdan muhim o‘rin tutadi.
Dalolatnoma deyarli barcha hollarda pul mablag‘lari va
moddiy boyliklarga bog‘liq tuziladi (hatto baxtsiz hodisa
yoki tabiiy ofat haqidagi dalolatnoma asosida ham moddiy
masala bor), binobarin, u ko‘proq tadbirkorlik, moliya-xo‘-jalik faoliyatida, hisob-kitob, oldi-sotdi va savdo sohala-rida keng qo‘llanadi.
Dalolatnomalar tegishli taftish o‘tkazilgandan keyin,
rahbarlik almashinayotganda, moddiy boyliklarni bir xu-susiy yoki yuridik shaxsdan ikkinchisiga o‘tkazishda, qurib
tugallangan inshootlarni qabul qilishdan oldin va keyin,
mashina va uskunalarning yangi nusxalarini sinovdan o‘tka-zish chog‘ida, qimmatdor buyumlarni hisobdan o‘tkazish yoki
hisobdan chiqarishda, tovarlarni miqdor va sifat bo‘yicha
qabul qilib olishda, baxtsiz hodisalar yoki tabiiy ofatlar
oqibatlarini tekshirishda, sud-tergov ishlari va tibbiyot
sohasida, xodimlarning moddiy, yashash sharoitlarini o‘r-ganishda va boshqa hollarda tuziladi.
Moliyaviy faoliyat va savdo-tijorat sohalarida tuzila-digan dalolatnomalar tasdiqlash (kamomad yoki nuqsonlar
Dalolatnoma
240
bo‘lmagan hollarda) yoki ayblash (pul kamomadi yoki moddiy
boyliklar yetishmasligi aniqlanganda) uchun hamda tegish li
(qayd etuvchi, rag‘batlantiruvchi, jazolovchi) buyruqlar e’lon
qilish uchun asos bo‘ladi.
Aksar hollarda dalolatnoma oldindan belgilangan qoi-daviy namuna asosida tuziladi.
Dalolatnomalar voqea-hodisalarni haqqoniy aks etti-rish maqsadida bir necha shaxslar (muassasa rahbarining buy-rug‘i bilan komissiyalar, doimiy komissiyalar) yoki maxsus
vakolatli yakka shaxs (taftishchi, nazoratchi) tomonidan tuzi-ladi. Keyingi holatda va, umuman, dalolatnoma yakka shaxs to-monidan tuzilganda, guvohlarning ishtirok etishi va imzosi
bo‘lmog‘i shart. Ayrim hollarda dalolatnomalar voqea-hodi-saning qatnashchilari yoki unga guvoh bo‘lgan kishilarning ta-shabbusi bilan ham tuziladi.
Dalolatnomaning zaruriy qismlari:
1. Idora, muassasa va tarkibiy bo‘linma nomi.
2. Tuzilgan sanasi va joyi.
3. Tartib raqami va tasdiq belgisi (zarur hollarda).
4. Matn sarlavhasi.
5. Hujjat turi nomi (Dalolatnoma).
6. Hujjatni tuzish uchun asos (muassasa rahbarining buy-rug‘i, idoraning qarori yoki ko‘rsatmasi kabilar).
7. Komissiya tarkibi (raisi va a’zolar).
8. Ishtirok etuvchilar (guvohlar).
9. Dalolatnoma matni.
10. Ilovalar (har bir ilovaning necha betligi ko‘rsatiladi).
11. Tuzgan va ishtirok etganlarning imzolari.
12. Ijro haqidagi belgi.
Har bir dalolatnomaning ushbu zaruriy tarkibiy qism-lari qatoriga ayrim hollarda boshqa ma’lumotlarni ham
qo‘shish mumkin. Chunonchi, ishni qabul qilish-topshirish
chog‘ida tuziladigan dalolatnomalarda xodimlar tomonidan
topshirilayotgan qimmatdor buyumlar, hujjatlar sanab o‘ti-ladi (ilovalar tarzida), topshirish vaqtidagi ish ahvoliga
baho beriladi, bajarilmagan ishlar qayd etiladi va hokazo.
Dalolatnoma shakli 1-ilova
Vazirlik, yuqori idora,
muassasa nomi
MATN SARLAVHASI («.................... HAQIDA»)
DALOLATNOMA
sana
tuzilgan joyi
Asos: (muassasa rahbarining (sanadagi) - raqamli
buyrug‘i yoki yuqori idoraning - raqamli qarori)
Raisi (shaxs lavozimi, ismi va otaismining bosh harflari,
familiyasi)
A’zolari: 1. (lavozimi, ismi va otaismining
bosh harflari, familiyasi)
2. (lavozimi, ismi va otaismining bosh harflari,
familiyasi)
3. (lavozimi, ismi va otaismining bosh harflari,
familiyasi)dan iborat komissiya tomonidan
(shaxs yoki shaxslar lavozimi, ismi va otaismining
bosh harflari, familiyasi) ishtirokida tuzildi.
MATN
Ilovalar
K o m i s s i ya r a i s i ( i m z o ) I s m i v a o t a i s m l a r i n i n g b o sh
harflari, familiya
K o m i s s i ya a ’ z o l a r i ( i m z o l a r ) I s m i v a o t a i s m l a r i n i n g b o sh
harflari, familiya
I sh t i r o k e t g a n l a r ( i m z o l a r ) I s m i v a o t a i s m l a r i n i n g b o sh
harflari, familiya

Dalolatnomaning mazkur shakli umumiy holatni aks et-tiradi. Biroq ba’zi hollarda zaruriy qismlarning o‘rni

boshqacharoq bo‘lishi ham mumkin. Chunonchi, hujjat nomi
varaq o‘rtasida, tuzilgan sanasi hujjat nomi ostida chap
tomonda, tuzilgan joyi esa o‘ng tomonda yozilishi mumkin.
Dalolatnoma matnining sarlavhasi o‘rganilayotgan va
qayd etilayotgan voqea-hodisaning yoki holatning mazmuni-dan kelib chiqib qo‘yilishi kerak.
Masalan: Institut kadrlar bo‘limida hujjatlar-ning saqlanish ahvoli haqida.
Matn sarlavhasi «....haqida» shaklida bo‘lishi ham, shu-ningdek, bosh kelishikda («...hujjatlarning saqlanish
ahvoli») bo‘lishi ham mumkin.
Dalolatnoma matni murakkab tuzilishga ega bo‘lib, ki-rish va ta’kid (qayd, tasdiq) qismlaridan tashkil topadi.
Kirish qismi quyidagi tarkibga ega: asos(dalolatno-ma yuqori idoralarning me’yoriy hujjatlari yoki muassasa
rahbarining yozma buyrug‘iga asosan tuziladi; ishtirokchi-larning shaxsiy tashabbusiga ko‘ra tuziladigan dalolatno-malarda bu qism bo‘lmasligi mumkin); tuzildi(kim tomo-nidan – yakka, xususiy shaxsmi yoki komissiyami); ishtirok
etganlar (asosiy tuzuvchilardan tashqari guvoh sifatida
hozir bo‘lganlar yoki taklif etilganlar). Dalolatnoma tu-zishda qatnashgan shaxslarni sanaganda, ularning lavozimi,
ismi va otaismining bosh harflari, familiyalari ko‘rsati-ladi. Agar dalolatnoma komissiya tomonidan tuzilsa, bi-rinchi bo‘lib komissiya raisi, keyin shu tartibda komissiya
a’zolari ko‘rsatiladi. Komissiya a’zolarining familiyala-ri, shuningdek, ishtirokchilarning familiyalari, odatda,
alifbo tartibida yoziladi.
Dalolatnomaning ta’kid qismida komissiya tomonidan
amalga oshirilgan ishlarning maqsad va vazifalari, mohi-Ma’lumot-axborot hujjatlari
243
yat va xususiyatlari bayon etiladi, ishni amalga oshirishga
asos bo‘lgan hujjatlar ko‘rsatib o‘tiladi, aniqlangan ho-latlar qayd etiladi. Zaruriy hollarda dalolatnomaning
ta’kid qismida aniqlangan holatlar yuzasidan xulosalar
va takliflar qilinadi.
Dalolatnoma matni so‘ngida uning necha nusxaligi ko‘r-satiladi. Dalolatnoma, odatda, uch nusxada tuzilib, birin-chisi – yuqori idoraga, ikkinchisi – muassasa rahbariga
jo‘natiladi, uchinchisi esa hujjatlar yig‘majildiga solib
qo‘yish uchun topshiriladi. Shuni ham aytish kerakki, dalo-latnoma nusxalarining miqdori manfaatdor tomonlarning
soni yoki ushbu hujjatni tuzishni ma’lum tartibga soluvchi
me’yoriy hujjatlar ko‘rsatmasiga bog‘liqdir. Dalolatnoma-ning necha nusxaligi haqidagi ma’lumot asosiy matn bi-lan ilovalar (agar bor bo‘lsa) yoki imzolar oralig‘ida joy-lashtiriladi. Dalolatnomaga ilovalar bo‘lgan taqdirda,
ular dalolatnoma nusxalari haqidagi ma’lumotdan so‘ng,
imzolardan avval joylashtiriladi.
Dalolatnoma sodir bo‘lgan voqea-hodisalarni aniq-lashda va mavjud holatlarni tasdiqlashda ishtirok etgan
barcha shaxslar tomonidan imzolanadi. Bunda hujjat tu-zuvchilar yoki tuzishda ishtirok etganlarning lavozimlari
qayta ko‘rsatilmaydi. Dalolatnomaga avval komissiya raisi,
keyin a’zolari, eng oxirida uni tuzishda ishtirok etgan-lar imzo qo‘yadi. Komissiya a’zolarining familiyalari ham,
ishtirokchilarning familiyalari ham alifbo tartibida kel-tiriladi. Imzolar tik yoki bo‘ylama tartib bilan qo‘yiladi.
Tuzuvchilardan birortasi dalolatnoma mazmuniga yoki
uning biror bandiga qo‘shilmagan chog‘da, bu haqda imzo-lardan so‘ng eslatib o‘tiladi. Agar bildirilgan e’tiroz
hajmi ko‘p bo‘lmasa, dalolatnomaning o‘zida, imzolardan keyin yozib qo‘yiladi. Aks holda, komissiya a’zosi o‘z e’ti-rozini alohida varaqqa yozib beradi va u dalolatnomaga
ilova qilinadi.