Necha asrlar mobaynida goh yuksak rivoj-u shuhrat topgan

6-semestr
III. MA’LUMOT-AXBOROT HUJJATLARI
Ma’lumot-axborot hujjatlari anchayin katta guruh-ni tashkil qiladi, ular ish yuritish jarayonida, ayniqsa,
ko‘p ishlatiladi. Bu guruh ariza, bayonnoma, bildirishnoma,
vasiyatnoma, dalolatnoma, ishonchnoma, ma’lumotnoma, tav-sifnoma, tavsiyanoma, taklifnoma, tarjimai hol, tushunti-rish xati, e’lon, hisobot kabi hujjatlarni o‘z ichiga oladi.
ARIZA
Muayyan muassasaga yoki mansabdor shaxs nomiga biror
iltimos, taklif yoki shikoyat mazmunida yoziladigan rasmiy
hujjat. Ariza amaliyotda eng ko‘p qo‘llanadigan va keng
tarqalgan ish qog‘ozidir. Maktab o‘quvchisi va talaba, mene-jer va fermer, muhandis va olim, tadbirkor va mansabdor
shaxs – jamiyatning barcha a’zosi ariza yozishdan xoli emas.
Ariza yozuvchilarning yoshi va lavozimi, ariza yo‘llanayotgan
muassasalar va idoralar g‘oyat xilma-xildir. Arizalar il-miy-tadqiqot muassasasi direktoriga, maktab direktori-ga, oliy o‘quv yurti rektoriga, korxona direktoriga, tuman
rahbariyatiga – xullas, oddiy arizachining taklif, iltimos
yoki shikoyatini ko‘rib chiqib hal qila oladigan har qanday
idora, har qanday boshliq nomiga yozilishi mumkin.
Hajmi, uslubi va turidan qat’i nazar, ariza o‘zining
umumiy zaruriy qismlariga ega va u ana shu qismlarning
izchilligi asosida tuziladi.
Arizaning zaruriy qismlari:
1. Ariza yo‘llangan muassasaning yoki mansabdor shaxs-ning nomi.
2. Ariza yozuvchining turarjoyi, vazifasi, ismi, ota-ismi va familiyasi.
3. Hujjatning nomi (Ariza).
4. Asosiy matn (taklif, iltimos, shikoyat).
5. Arizaga ilova qilinadigan hujjatlar nomi (agar za-rur deb topilsa).
6. Ariza yozuvchining imzosi, ismi va otaismi bosh harf-lari, familiyasi.
7. Ariza yozilgan vaqt (yil, kun va oy).
Shuni eslatib o‘tmoq joizki, arizaning zaruriy qism-lari barcha arizalarda ham birday takrorlanavermaydi.
Masalan, xodim o‘zi ishlayotgan korxona yoki idora rahbari-yatiga ariza yozganda, uning yashash joyi haqidagi ma’lumot
zarur bo‘lmaydi. Bunday hollarda xodim o‘zi ishlaydigan
bo‘lim va lavozimini ko‘rsatsa, kifoya. Shuningdek, ko‘pchi-lik arizalar uchun ilovalarning ham hojati bo‘lmaydi.
Yuqorida sanab o‘tilgan zaruriy qismlarning odatdagi
joylashuvi 1-ilovada ko‘rsatildi.
Ariza ham boshqa har qanday rasmiy hujjat kabi aniq
va qisqa jumlalar bilan tushunarli qilib yozilishi kerak.
Ariza shakli 1-ilova
Qayerga va kimga
Ariza yozuvchining turarjoyi
lavozimi, to‘liq nomi
ARIZA
Ariza matni mazmuni
ilova
Sana (yil, kun oy) Imzo F.I.O.
Hujjat tilining aniqligi, tushunarliligi maqsad-ning tezroq amalga oshishiga xizmat qiladi.
Ariza, asosan, qo‘lda yoziladi va mazmuni erkin bayon qili-nadi. Mazmuni va uslubiga ko‘ra arizalar bir xil emas: u bir
necha so‘zdan iborat bo‘lishi, masalalar yuzasidan fikr-mu-lohazalar bildirilgan xat tarzida bo‘lishi ham mumkin. Shu
nuqtai nazardan arizalar sodda va murakkab turlarga ajra-tiladi. Murakkab ariza matni katta bo‘lishi bilan birga,
unga ilovalar qilinishi mumkin. Aksar hollarda arizalar
shaxsiy xususiyatga egadir. Shuningdek, xizmat arizalari ham
bo‘ladi. Xizmat arizasi – fuqarolar yoki tashkilotlarning
o‘z huquqlarini amalga oshirish yoki manfaatlarini himoya
qilish yuzasidan yozma axborotlaridir. Da’vo arizalari ana
shunday arizalardandir. Iltimos va shikoyat mazmunidagi
arizalar taklif mazmunini aks ettiruvchi arizalarga hamda
da’vo arizalariga nisbatan ko‘p qo‘llanadi.

Namuna 1-ilova

Toshkent shahar Shayxontohur
tumani MTB tasarrufidagi
384-maktabgacha ta’lim
muassasasi rahbari
Marg‘uba Rustamovaga
Ogahiy ko‘chasi 42-uyda yashovchi
K.I.Alimovdan
ARIZA
Qizim – Sevinch Nodirovani 20 avgustdan 384-maktabgacha
ta’lim muassasasiga qabul qilishingizni so‘rayman.
Ilova: 1. Tuman MTBning 2019 yil 20 avgustdagi yo‘llan-masi.
2. Maoshim haqidagi ma’lumotnoma.
3. Tug‘ilganlik guvohnomasidan ko‘chirma.
4. Tibbiyot ma’lumotnomasi.
2019.10.08 (imzo) (K.I.Alimov)

Ishdan bo‘shatish haqidagi arizalardan namunalar

2-ilova
Toshkent davlat agrar universiteti
rektori ______________________ga
institutning katta
o‘qituvchisi
Rustam Soliyevdan
ARIZA
Meni institutning katta o‘qituvchisi lavozimidan o‘z ixti-yorimga ko‘ra ozod etishingizni so‘rayman.
2018.20.12 (imzo) R.Soliyev

Arizalarning navbatdagi keng tarqalgan turi o‘quv yurtla-riga kirish yoki muayyan masalada yordam ko‘rsatish haqidadir.

O‘qishga kirish uchun yoziladigan arizalarning barchasiga zaru-Ariza
164
riy hujjatlar ilova qilinadi. O‘quv yurtlariga taqdim
etiladigan anketa-qolip shaklidagi aksariyat arizalar har
turdagi o‘quv yurtlariga moslab tayyorlangan bo‘lib, ular
asosan, o‘zbek, kerakli o‘rinlarda rus tilida rasmiylashti-rib kelinmoqda; bunday arizalarda ortiqcha o‘rinlar ham
uchraydi (ular tarjimai hol, kadrlarning shaxsiy varaqa-si, ma’lumotnoma kabi hujjatlarning xususiyatlarini
umumlashtirib olgan). Shuning uchun ham bir qolipdagi
arizalarni qayta ko‘rib chiqib, ixchamlashtirib, asosan, o‘z-bek tilidagi shaklini muomalada qoldirish zarur. Biz o‘quv
yurtlariga kirish haqidagi anketa qolip tarzidagi ariza
namunasini keltirib o‘tirmadik, chunki u yerda har bir yozi-lajak javobning savoli bandma-band keltirilgan bo‘ladi.

O‘qishga qabul qilish haqidagi

sodda ariza namunasi
10-ilova
Toshkent viloyati
Bo‘stonliq tumanidagi
47-umumiy o‘rta ta’lim
maktabi direktori
A.Rahimovga 9-sinf o‘quvchisi
Odil Salimovdan
ARIZA
Ota-onam bilan Bo‘stonliq tumaniga doimiy yashash uchun ko‘-chib kelganimiz sababli meni shu maktabning 9-sinfiga qabul
qilishingizni so‘rayman.
2018.08.05 (imzo) O.Salimov

Endi talabalarning ta’lim olish jarayonida sharoit

taqozosi bilan yozishi mumkin bo‘lgan arizalardan namu-nalar (11 – 14-ilovalar) keltiramiz:
O‘qishga qabul qilish haqidagi
sodda ariza namunasi
10-ilova
Toshkent viloyati
Bo‘stonliq tumanidagi
47-umumiy o‘rta ta’lim
maktabi direktori
A.Rahimovga 9-sinf o‘quvchisi
Odil Salimovdan
ARIZA
Ota-onam bilan Bo‘stonliq tumaniga doimiy yashash uchun ko‘-chib kelganimiz sababli meni shu maktabning 9-sinfiga qabul
qilishingizni so‘rayman.
2018.08.05 (imzo) O.Salimov
Ma’lumot-axborot hujjatlari
165
Talabalar yozishi mumkin bo‘lgan
arizalar namunalari
11-ilova
Toshkent tibbiyot akademiyasi
Davolash fakultetining dekani A.H.Husanovga
1-bosqich talabasi Najim Toshqulovdan
ARIZA
Viloyatdan kelganimni inobatga olib, menga talabalar tu-rarjoyidan joy berishingizni so‘rayman.
2019.14.08 (imzo) N.Toshqulov
12-ilova
Nizomiy nomidagi Toshkent davlat
pedagogika universiteti Pedagogika va
psixologiya fakultetining dekani
M.O.Odilovga
2-bosqich talabasi Sobir Mahmudovdan

Islom Karimov nomidagi Toshkent davlat

texnika universiteti rektori _____________ga Mexanika
fakultetining 3-bosqich talabasi Rahima Salimovadan
ARIZA
Sog‘lig‘im yomonlashganligi va uzoq vaqt davolanishim zarur-ligi tufayli menga bir yillik o‘quv (akademik) ta’tili beri-shingizni so‘rayman.
Arizamga tibbiyot muassasasining xulosasi ilova qilindi.
2018.19.02 (imzo) R.Salimova

Fuqarolar rasmiy va jamoat tashkilotlariga ham turli

mazmundagi arizalar bilan murojaat etadilar. Bu arizalar
vositasida davlat idoralari yoki jamoat tashkilotlari orqa-li muayyan haq-huquqlarini amalga oshiradilar.
Shu bilan birga, shikoyat mazmunidagi arizalarda fuqa-rolarning haq-huquqlarini, qonun yo‘li bilan muhofaza qi-linadigan manfaatlarini buzish yoki cheklashlarni bartaraf
qilish haqida murojaatlar o‘z aksini topadi.
Tegishli adabiyotlarda fuqarolarning davlat va jamoat
tashkilotlariga rasmiy tarzda yozadigan shaxsiy arizalari
taxminan quyidagicha tasnif etilgan:
– ijtimoiy ta’minot masalalari bo‘yicha tegishli vazir-lik, shahar, tuman, viloyat ijtimoiy ta’minot bo‘limlariga,
mahalla idoralariga yoziladigan arizalar;
– ma’muriy, huquq va boshqa idoralarga yoziladigan ari-zalar;
– fuqarolik holati dalolatnomalarini yozish (FHDYO)
idoralariga yoziladigan arizalar;
– notarial idoralarga va notarial harakatlarni amalga
oshiruvchi boshqa idoralarga yoziladigan arizalar;
– fuqarolarning turli darajadagi sudlar, prokuratura
singari idoralarga yozadigan va ular tomonidan ko‘rib chiqi-ladigan arizalari;
– uy-joy-kommunal idoralariga yoziladigan arizalar.
Mazkur tasnif asosida muayyan guruhlarga bo‘lingan
arizalar ham, o‘z navbatida, mazmun jihatidan turli-tuman
bo‘ladi. Masalan, fuqarolar ko‘p bolali yoki yolg‘iz onalarga,
kam ta’minlangan oilalarning bolalariga nafaqa va yordam
pullari belgilash, ijtimoiy ta’minot bo‘limlariga nafaqa
belgilash, o‘z nafaqalarini qayta hisoblatish, ishlab chiqa-rishda orttirilgan mayiblik munosabati bilan ishchi va xiz-matchilarga yetkazilgan zararni qoplash, urush qatnashchilari
va nogironlariga transport vositalarini (bepul yoki naqd
pulga) berish, bolalikdan nogiron bo‘lganlarga har oylik na-faqalar berish, nogiron va nafaqaxo‘rlarga mo‘ljallangan
internat uylarga qabul qilish, nogiron va nafaqaxo‘rlarni
(dam olish uylari, davolash muassasalariga) yo‘llanmalar
bilan ta’minlash haqida arizalar yozadilar.