Neft ha'm gazdi qayta islew karxanalari o'ndiris na'tiyjeliginin' mazmuni, korsetkishleri ha'm onin' kolemine ta'sir etiwshi faktorlar Joba

Finans sisteması. Finans sisteması júzege kelip Bul, bazar ekonomikanıń strukturalıq bólegine aylanıp ketedi. Finans sisteması degende jámiyettegi finans munasábetleri jıyındısın, olardı ańlatiwshı finans mexanizmleri, quralları hám de finans siyasatın túsiniw kerek. Finans sistemasında mikromoliya hám makromoliya bar bolıp tabıladı.
Mikromoliya baslanǵısh bolıp, ol kárxana, firma, jámáát, shańaraq finansların ańlatadı. Bulnıń tiykarında ishki hám tashki finanslıq, pul menen baylanısqan munasábet baylanısları jatadı. Bulnda ózleri bóliwlab, ózleri isletediler. Mikromoliyadagi ishki baylanıslar sol jámáát ishindegi pul bólistiriwi jáne onı isletiw procesin óz ishine alsa, tashki baylanıslar pul qarjıları menen baylanıslı basqa kárxana, firmalar, birjalar, bankler hám mámleket finans keńseleri menen bolǵan munasábetlerdi óz finansların qáliplestirediler hám tashki finanslıq minnetlemelerin atqaradılar. Bulnday finans amortizatsiya ajıratılǵan qarjı, ekonomikalıq iskerliginen alınǵan payda, kárxana satıp alınǵan bolsa, óz jumısshı hám xızmetkerlerinen túsken pul, sonıń menen birge, firma yamasa kárxana satqan aktsiya hám obligatsiyalardan tuSolmlar, qarızǵa alınǵan pul qarjları, mámleket subsidiyasi sıyaqlılardan quram tabadı.
Kárxana, firma finansı álbette óz iskerligi nátiyjesi bolıp, áwele ol payda dárejesi, Bul xojalıqlardıń ekonomikalıq natiyjeliliginiń tiykarı bolıp tabıladı. Solnki kárxananıń jaqsı jumıs nátiyjeleri, óz úlesiniń artıp barıwı, ózi islep tapqan qarjılar esabına pul resurslarini ko'paytirib, óz jumısın ózi finanslıq támiynlew dárejesinde bolıwı, ózbetinshe jumıs aparıw, tez rawajlanıw imkaniyatın tuwdıradı. Finanslıq ǵárezlilik xar bir firma ushın mudami qıyınshılıq tuwdıradı. Mikromoliyadagi tashki minnetlemelerdi alsaq, Bular salıqlar hám basqa májBulriy tólewler, qamsızlandırıw aqshasın tólew, qarız kólemine qaray qarız bólegi hám de protsentini tólew sıyaqlılardı óz ishine aladı. Finanslıq támiynlewde kárxananı rawajlandırıw hám de tiykarǵı kapital bólegin jańalap barıw, oborot kapitalına qosıw menen baylanıslı ǵárejetler ámelge asıriladı. Kárxananı kúsheytiw maqsetinde múmkinshiligi barınsha basqa firma yamasa kárxana aktsiyaları hám obligatsiyalarini xoshametlew ushın, qarjılardı kóbeytiw ushın háreket etiledi. Mikromoliyada aktsiya hám obligatsiyalarning tásiri úlken bolıwı múmkin. Aktsiya qımbat baha qaǵaz bolıp, ol kárxana kapitalında qatnasıwlıqtı bildiriwshi hújjet bolıp tabıladı. Aktsiya dáramat keltiredi. Bulnı dividend dep ataladı. Obligatsiya bolsa qarızdarlıqtı bildiriwshi qımbat baha qaǵaz bolıp, Bul da protsent túrinde dáramat keltiredi.
Keyingi waqıtlarda aktsioner xamiyatlari kóbeyip, aktsiyalardıń kárxanalar ekonomikalıq iskerligine tásiri artıp barıp atır. Aktsiyalar ápiwayı hám jeńillikli boladı. Ápiwayı aktsiyada dividend payda dárejesine qaray túrli boladı hám aktsioner dawıs beriw xuquqiga iye boladı. Jeńillikli aktsiyada bolsa dáramat aldınan belgilenip, kafolotlanadi, lekin aktsioner dawıs beriw xuquqiga iye emes.
Jeńillikli aktsiyalar qarıydargir bolıp, bazarda onıń qarıydarları kóp, bahası aldı -sotdida belgilenedi. Ankiyalarning bazar bahası olardıń satıw stuldı júzege keltiredi. Bazar stul kotirovka dep atalıb, ol fond birjasında ámelge asıriladı. Aktsiya stul ekonomikalıq, siyasiy hám ruxiy faktorlarına iye.
Makromoliya mámleket finansınan ibarat. Lekin Bulǵan ámeldegi social fondlar da kiredi. Mámleket finansı onıń sociallıq-ekonomikalıq hám siyasiy iskerligin támiyinlew ushın xızmet etedi. Bul milliy baylıq hám milliy paydanıń bir bólegi. Mámleket finansı quramı muraqqab bolıp, mámleket byudjeti uyımlastırılǵan fondlar, mámleket, kredit hám kárxanalar finansı sıyaqlılardı óz ishine aladı.
Mámleket finansı, dáramatları, áwele milliy dáramat hám milliy baylıq ma`nisiniń bólistiriliwi hám qayta bólistiriliwi processinde payda boladı. Anıq halda mámleket ixtiyoriga ótken bólegi esabına qáliplesedi. Bulnıń ishki dárekleri- salıqlar, zaemlar, emissiyadan ibarat esaplanadi.