Nemis adabiyoti tarixi

F.Kafka asarlarini o’qib, inson qismati va fojeasini tasvirlash uchun adib bu rangning har xil turlarini o’ylab topganini payqaymiz. F.Kafkani XX asr adabiyotini yelkasida ko’tarib turgan “Uch nahang”dan biri deyishadi. Hozirda uning ismi butun dunyoga mashhur, roman va qissalari ko’p tillarga tarjima qilingan. Quvonarlisi, so’ngi yillarda uning bir nechta asari o’zbek tiliga ham o’girildi, kutubxonlarimiz zamonaviy jahon adabiyoti rivojiga katta hissa qo’shgan ulug yozuvchi ijodidan bahra olish imkoniyatiga ega bo’lishdi. Jumladan 2006-yili Kafkaning “Jarayon” romani Vafo Fayzulloh tarjimasida nashr etildi.
Qizig’i shundaki, bugun asarlari qayta-qayta nashr etilib, adabiyotshunoslar tomonidan so’zma-so’z o’rganilayotgan bo’lsa-da, F.Kafka 40 yillik qisqa umri davomida mashhurlik nimaligini bilmagan. Pragadagi sug’urta kompaniyasida ishlab kun ko’rgan yozuvchi zamondoshlari xotirasida qahvaxonaning bir burchagida doim nimalarnidir yozib o’tiruvchi kamgap kishi sifatida qolgan. Asarlarini faqat yaqin do’stlarigagina ko’rsatgan yozuvchi bir kun kelib ularni butun dunyo kitobxonlari o’qishini bilganda qay ahvolga tushgan bo’lardi?... Xorij matbuot sahifalarida yozilishicha, F.Kafka tug’ilib o’sgan Praga shahrini bugun bemalol Kafka shahri, deb atash ham mumkin ekan. Chunki endilikda Kafkaning nomi shaharning eng mashhur reklama brendiga aylangan. Praga aeroportidayoq, mehmonlar poytaxtga taklif qilib qo’l cho’zib turgan yozuvchi portretini ko’radilar.
Yozuvchi asarlarini nemischadan chex tiliga tarjima qilgan Yozef Chermakning fikricha, ulug’ adib ismini vosita qilib foyda ketidan yugirib yurganlar Kafkaning aslida kim bo’lganini ham yaxshi bilmaydilar. Lekin asarlarini targ’ib etish, kitobxonlar e’tiborini uning ijodiga jalb etish uchun Pragada bir qator xayrli ishlar ham amalga oshirilayotgan ekan. Masalan, bir paytlar yozuvchi ko’p vaqtini o’tkazgan “Arko” qahvaxonasiga kirganlar bu yerda uning turli tillarga tarjima qilingan kitoblarini sotib olishlari mumkin. Kafka tug’ilib o’sgan uy qarshisida esa adibga xaykal o’rnatilgan.
Hammadan ham ko’proq beparvolikdan tashvishlangan va “Jarayon”, “Qal’a” kabi asarlaridagi bosh qahramonlar timsolida loqaydlikka, vijdonsizlikka qarshi kurashgan yozuvchining oxir-oqibat ayni shu qusurlardan jabr ko’rishi nohaqlik, albatta. F.Kafka nomi va porloq xotirasi odamlarni restoran yoki do’konga emas, loqayd bo’lmaslikka, vijdonli bo’lishga chorlab turishi lozim.