Nikolay Alekseyevich Nekrasov ijodini o’rganish Reja: Nikolay Alekseyevich Nekrasov hayoti Nikolay Alekseyevich Nekrasov she’rlari

Mollar oʻrmon tomon qadam tashladi,

Ona-javdar boshoq tuga boshladi, –

deb yozganlarini oʻqir ekanmiz, bu til haqiqiy jonli xalq tili ekanini koʻramiz. Bu oʻrinda dehqonning zoriqib kutadigan boshoqlarga boʻlgan sevgisi va hatto mehrini aks ettiruvchi, masalan, ikki soʻz: ona-javdar qanday yaxshi keltirilgan! Dehqon bu boshoqlarni oʻzining bir parcha yerida qunt bilan mehnat qilib oʻstirgan-da!

Nekrasov sheʼriyatida bunday yorqin, ravon va sof xalq iboralari juda koʻp. U javdar boshoqlari haqida shunday deydi:

Boshoqlar toʻlishgan payt,

Zar ustinday sip-silliq,

Boshlarida oltin toj.

Hozirgina yerdan sugʻirib olingan lavlagi haqida esa:

Poyma-poy qizil etik

Yotganday egatlarda, –

deydi. Bir toʻp shoʻx bulut bilan qurshab olingan bahor quyoshi haqida Nekrasov shunday deb yozadi:

Bahor chogʻi, kichik nevaralar kabi,

Lola yuz quyoshbobo bilan

Oʻynar bulutlar.

Bu oʻxshatishlarning baʼzilarini u xalq topishmoqlari, maqollari va ertaklaridan olgan. Zabardast bahodir, afsungar Ayoz hukmdorning ajoyib qiyofasini ham u xalq ertaklaridan topgan:

Daraxtdan daraxtga tashlaydi qadam,

Yaxlagan qoʻllardan qarsillab oʻtar,

Ham yorqin oftob tovlanar biram,

Paxmoq soqolida yarqirab ketar…

Nekrasov, ayniqsa, samimiy, choʻziq, xushohang, mayin rus xalq qoʻshiqlarini juda yoqtirgan. Bu qoʻshiqlarni rus xalqi asrlar davomida yaratgan. Nekrasov yoshlik chogʻlaridan boshlab xalqning bu qoʻshiqlarni qanday kuylashini tinglaydi va oʻzi ham shunday goʻzal qoʻshiqlar yaratishni oʻrganadi. “Soldat qoʻshigʻi”, “Hovli qarolining qoʻshigʻi”, “Notavon qashshoq qoʻshigʻi”, “Rus”, “Yashil shovqin” va boshqa koʻpgina qoʻshiqlar shunday tilda, shunday hijoda yozilganki, xuddi xalq oʻzi yaratgan qoʻshiqlar deysiz.

“Dehqon bolalari”, “Oʻzi mitti – juda miqti”, “Bolalar yigʻisi” kabi sheʼrlarida bolalarning turli-tuman yumushlarni bajarib, tirikchilik qilganliklarini, ularning mehnatkash tabiati va ogʻir qismatini chuqur xayrixohlik bilan ifodalaydi. Endigina olti bahorni qarshilagan bolaning kattalardek fikr yuritishi kishini hayratga soladi:

Nonxoʻrlar yetgulik, ishlovchi kam,

Faqat ikki erkak: otam bilan man!

3.Nekrasovning sheʼrlari goʻzal, ohangdor, mazmunan boy va ayni zamonda sodda tilda yozilgandir.

Nekrasov oʻzining dam olish kunlarida koʻpincha Kostroma, Yaroslavl, Novgorod oʻrmonlariga borar, ov qilish bilan kunini oʻtkazar edi. Kostroma oʻrmonining Maliye Veji degan qishlogʻida yashovchi Mazay bobo uning eng yaqin doʻstlaridan biri edi. Shoir Mazay bobodan koʻp ajoyib voqealarni maroq bilan eshitadi. Shular asosida “Mazay bobo va quyonlar” nomli sheʼrini yozadi.

“Daraxt kesish”da xalq boyligi – oʻrmonlarni shafqatsizlik bilan kesib yuborilishini qalamga oladi. Birorta pomeshikka pul kerak boʻlib qolsa, oʻrmonni sotib yuborishi, puldor boy esa oʻrmonni tag-tugi bilan kesib yuborishi hech gap emas, u zumrad oʻrmonlarning yoʻqolib ketishidan shoir singari qaygʻurmaydi. Shuning uchun Nekrasov:

Bir vaqtlar asriy oʻrmonlar

Shovullagan katta maydonlar,

Endi oʻsha bepoyon boʻston

Boʻm-boʻsh, jim-jit, goʻyo qabriston! –

deb alam chekadi. “Temiryoʻl” nomli sheʼrida Peterburg bilan Moskva oʻrtasidagi temiryoʻl qurilishida Rossiyaning turli shahar va qishloqlaridan haydab keltirilgan ishchi va dehqonlarning alamli hayoti Vanya degan bolaga hikoya qilib beriladi. Buning bilan Nekrasov yosh avlodning diqqat va eʼtiborini oʻsha zamonning muhim ijtimoiy masalalariga – xalqning kuchi va qudratiga tortadi, uni chuqur tushunishga, oʻylashga undaydi. Nekrasov Nikolay Alekseevich [1821.28.11(10.12), Podolsk gubernyasi, Nemirov-Vinnitskiy uezdi — 1877.27.12 (1878.8.1), Peterburg] - rus shoiri. Yaroslavl gimnaziyasida ta’lim olgan (1832—37), Peterburg universitetida erkin tinglovchi bo‘lgan (1839— 40).

«Orzular va sadolar» (1840) nomli ilk she’rlar kitobi tanqidchilar tomonidan tanqidiy she’rlardan iborat to‘plam sifatida baholangan. Nekrasov 1841 yilda «Literaturnaya gazeta» va «Otechestvennыe zapiski» jurnali bilan hamkorlik qilib, ularda hikoya va qissalardan tashqari tanqidiy maqolalar ham e’lon qilgan. Nekrasovning «Vatan», «Yo‘lda» (1845) she’rlari va «Ayoz» dostoni (1863) da boylar va kambag‘al dehqonlar hayoti aks etgan.
V. G. Belinskiy va uning maslakdosh do‘stlari Nekrasov dunyoqarashida xalqparvarlik qarashlarining paydo bo‘lishida muhim rol o‘ynadi. Bu hol Nekrasovning «Sovremennik» jurnali noshiri va muharriri bo‘lgan vaqtda (1847—66), ayniqsa, yorqin namoyon bo‘lib, mazkur jurnal inqilobiy-demokratik tafakkur minbariga aylandi. Nekrasovning shu davrda yaratgan she’rlarida xalqning og‘ir turmushi manzaralari, ziyolilarning ruhiy hayotidagi charchoqlik ohanglari o‘z ifodasini topdi.
«She’rlar» to‘plami nashr qilingan (1856). Qishloq mavzuidagi «O‘y», «Kalistrat» she’rlari, «Dehqon bolalari» (1861), «Gazlamafurushlar» (1861) dostonlarida shoirning rus dehqoniga muhabbati aks etgan.
Nekrasov hayotining so‘nggi o‘n yili «Otechestvennыe zapiski» jurnali bilan bog‘liq. Nekrasov shu davrda «Rusiyada kim yaxshi yashaydi» (1866—76) dostoni ustida ishladi, dekabristlar va ularning xotinlari to‘g‘risida dostonlar yozdi («Bobo», 1870, «Rus ayollari», 1871—72).
Nekrasovning so‘nggi she’rlarida do‘st-yorlarining olamdan o‘tishi, rus jamiyatidagi tanazzul va o‘zining og‘ir xastalikka yo‘liqqanligi bilan bog‘liq mungli ohanglar ustuvorlik qiladi. Ammo shu bilan birga uning ayrim she’rlarida Rossiyaning kelajagiga umid tuyg‘ulari ham yo‘q emas.
Nekrasov ijodida rus ozodlik harakatining V. G. Belinskiy, A. I. Gertsen nomlari bilan bog‘liq inqilobiy-demokratik bosqichi o‘z tajassumini topdi. Xalqning mushkul ahvoli, uning ham ijtimoiy tuzum, ham shafqatsiz mulkdorlar tomonidan ezilib, qaddi dol bo‘lgani tasviri Nekrasovning butun ijodi osha «kizil ip» bo‘lib o‘tadi. Uning lirik qahramoni xalqning ayanchli ahvolda turmush kechirayotganini ko‘rib iztirob chekadi, bu xalqni baxt-saodat manzillariga olib borishga, milliy taraqqiyot dovonlari sari yetaklashga ojizlik kilishini sezib, yanada eziladi. Lirik qahramon kechinmalaridagi ana shu ojizlik ohangi shoirning xastaligi og‘irlashgan sayin tobora kuchayib borgan.
Nekrasov rus mumtoz she’riyatining boshqa buyuk namoyandalaridan birinchi navbatda xalqchilligi, ijodida xalqning umumlashgan obrazi ustuvorlik kilishi bilan farqlanadi. U xalq deganda dastavval mulkdorlar zulmi tufayli xor-zor yashayotgan mujiklarni nazarda tutadi, ular hayotining noxush manzaralarini tasvirlaydi. Ammo shu bilan birga 19-asr o‘rtalarida shakllana boshlagan ilg‘or rus ziyolilarining ijtimoiy qarashlarini ham asarlariga singdirishga, bu ziyolilarni shu xalqning kamchil, ammo peshqadam qismi ekanligini ko‘rsatishga urinadi.
Sovet davrida Nekrasov ijodida, bir tomondan, 19-asrdagi rus jamiyati hayotidagi salbiy tamoyillar —«turmush prozasi» tasviri ustuvorlik qilgani, ikkinchi tomondan, dekabristlar va ular xotinlarining obrazi katta mehr bilan yaratilgani uchun shoir hayoti va ijodiy faoliyatini o‘rganishga alohida e’tibor berildi. Ayni paytda nafaqat rus, balki qardosh xalqlar she’riyatida ham Nekrasov an’analarining davom ettirilishi va rivojlantirilishi talab etildi. O‘zbek shoirlari shunday sharoitda Neksarov ijodiga xos faqat bir fazilat — xalqchillikdan ibrat olishga xarakat qildilar. Nekrasov asarlarining o‘zbek tiliga asosiy tarjimoni Mirtemir shu masalada rus shoiri an’analarini rivojlantirib, o‘zbek she’riyatining milliy o‘ziga xosligini ta’minlashga ulkan hissa qo‘shdi.
Nekrasov asarlari o‘zbek tiliga Mirtemir, Zulfiya va boshqa shoirlar tomonidan tarjima qilingan. (Naim Karimov)