Низомий номидаги тошкент давлат педагогика

терапевтик таъсир этиш имкониятлари 
Чақалоқ ўзига хос ўз-ўзидан содир бўладиган қўл ва оёқ ҳаракатларини 
асосан проксимал бўғимларда амалга оширади. Педиатр ва бола 
невропатологи учун бу ҳаракатлар, уларнинг интенсивлиги, қўзғатувчига 
боғлиқлик ва энг аввало, уларнинг симметриклиги церебрал ёки периферик 
каслаликларга ташхиз қўйишда жуда муҳим аҳамият касб этади. 
Фило- ва онтогенентик аҳамиятга эга туғма рефлекслар механизми ҳам 
катта роль ўйнайди. Улар бевосита тарзда ҳаётга тақлид қилиш учун хизмат 
қилади. Масалан, эмиш, тутиш ва ҳимоя рефлекслари, она кўкрагини 
қидириш, Моро рефлекси ва ҳ.к. Бошқа рефлекслар механизмлари 
туғилгандан 6-8 ой ўтгач пайдо бўлади ва боланинг ўрнидан туриш, айланиш, 
туриш, юриш, (тоник ҳимоя ва ортостатик ва б.) ни ўрганиб олиши учун 
хизмат қилади. Туғруқ вақтида бу рефлектор механизмларнинг мавжудлиги 
уларнинг зарур вақтда йўқолиши ёки кечки рефлексларнинг ўз вақтида пайдо 
бўлиши бўйича, ҳаракат кўникмаларининг ўз вақтида, муддатидан кечроқ ёки 

---

66 
ассиметрик ривожланиши тўғрисида бошқа диагностик хулоса ясаш мумкин. 
Сезги органлари функцияси билан бирга моторика ҳолати ёш гуруҳида 
боланинг ақлий тараққиёт даражаси, шунингдек, бош миянинг нормал, 
илгарилаб кетган ёки ортда қолаётган тараққиётини янада ишончли мезони 
ҳисобланади. 
Агарда дастлабки 2-3 йилда моторика тараққиёти ортда қолса, у ҳолда 
боланинг ақлий тараққиёти хавф остидадир. Сезги аъзолари ёрдамида бола 
атрофидаги буюмларни кўради, пайпаслайди ва англайди. Миелин қобиғи, 
нерв ҳужайраларининг етилиш ва ҳаракат аппаратининг ривожланиш 
жараёнидаги боланинг сон-саноқсиз уринишлари натижасида у шовқин 
манбаси томонга ўгирилишни, сўнгра боши ва танасини ўгиришни ўрганади. 
У кўриш доирасига тушган буюмларни пайпаслашни ўрганади. Боланинг 
такрор изланишлари натижасида айрим буюмларнинг шакли, зичлиги, 
материали ва айниқса ранги унга шунчалик таниш бўлиб қолади-ки, у уларни 
бир кўришдаёқ уларнинг хусусиятлари тўғрисида ҳукм чиқариши мумкин. 
Бола масофани аниқлаш, бармоқ, қўл ва оғизсиз буюмларни танишни 
ўрганади ва уларсиз буюмларни ва уларнинг хусусиятларини идрок қилади. 
Ҳар қандай ўрганишнинг бош хусусиятлари такрорлаш, тақлид қилиш 
ва тиклашдир. Бола ўйинда уларни сон-саноқсиз марта амалга оширади. У 
ўрнидан туриш, эмаклаш ва юришни ўрганаётган пайтда ҳиссий ва 
ҳаракатланиш майдони кенгаяди, бу билан бир вақтда боланинг етилиши юз 
беради. Шу билан бирга, унинг хотирасида фақат ўзи тушунган 
ахборотнигина 
сақланиб 
қолиши 
ҳам 
муҳимдир. 
Спастик 
ва 
экстрапирамидали фалаж касалига чалинган беморларни кузатиш асосида 
бизга шу нарса маълумки, уларнинг идроки улар лабиллиги билан фарқ 
қилади. Мактаб ёшидаги соғлом болаларни ўқитиш жараёнлари идрок 
асосида ривожланувчи тасаввурларга асосланади. Моторикаси бузилган 
болалар идроки умуман етилмайди. 
Ахборот қабул қилиш ва узатиш, шунингдек, мантиқий тафаккур 
тараққиётида жуда зарур бўлган инсон нутқи, нутқ аъзоларининг акустик 
хусусиятлари ва моториканинг муҳим белгилари (лаблар, тил, танглай ва 
бўғиз) туфайли юзага келади. Нутқ, шунингдек нормал моторикасиз ҳосил 
бўлиши мумкин бўлмаган турли ритмик белгиларни олади. Бола уни 
боғланишсиз ширин, қувноқ гувранишдан монологга, шунингдек маромли 
тақиллатиш, тебраниш ва нафас олиш ҳаракатлари билан машқ қилади.