Низомий номидаги тошкент давлат педагогика

Қоматни ва алоҳида аъзоларни мустаҳкамлаш. Асосий масала бутун 
танани умумий машқ қилишдан иборат. Бунда биз болаларнинг ва 

---

71 
ўсмирларнинг чарчашига кўпроқ эътибор қаратиб, сўнгра улар тартибни 
сақлаши ўйиннинг маълум қоидаларига риоя қилишини кузатамиз. 
Мактабгача ёшли болаларда қувлашмачоқ, ўйинлар, мувозанат ва 
чаққонликни сақлаш машқлари кабиларни ўтказиш мумкин. 9-16 ёшгача 
болалар ва ўсмирларда эстафета турлари, копток ўйинлари, ўрмон билан 
кесилган ҳудуд бўйича югуриш каби спорт ўйинлари ва мусобақалари 
биринчи ўринда туради. Бу машқлар ҳафтасига камида 3 марта ёки ҳар куни 
30-40 дақиқадан ўтказилади. 
Физиотерапевтик машқлар кўп даражада у ёки бу камчилликни 
тугатиш, бармоқлар, қўл- оёқ, танани мустаҳкамлаш ёки маълум ҳаракат 
мажмуаларини кучайтириш мақсадини кўзлайди. Кўпинча мувозанатни 
сақлаш, эмаклаш, тирмашиш, коптокни тутиш ва нишонга отиш, турникдаги 
машқлар қўлланилади. 
Фалажнинг спастик ва экстрапирамидали шаклларида бола тараққиёти 
даражасига мос мушаклар тонуси мунтазам машқ қилдириш катта аҳамиятга 
эга. Бундай зарур ҳолларда ортопедик ёрдамчи воситалардан, масалан, шина, 
бандаж, супикатор ва ҳ.к.ларни қўллаш курак. Маълум вазиятларда хирургик 
тузатиш талаб қилинади. Мактабгача ёшдаги болаларда машқларни имкони 
борича кўпроқ олиб бориш зарур. 
Ритмик психомотор терапия. Унинг диққат марказида енгил ёки 
ўртача мураккабликдаги ҳаракат координацияси бузилишлари, гавданинг, 
мимиканинг ва қўл ҳаракатларининг сиқиқлиги, нутқнинг бузилиши, ритмик 
ҳаракатларга қобилиятсизлик, шунингдек асосий психик синдром, нотўғри 
тарбия, ҳаддан ортиқ чарчаш ва неврозлар билан боғлиқ бир қатор хулқ- 
атвор ва мослашув аномалиялари туради. Монометрик тестлар билан 
аниқланган камчиликлар, болаларнинг ритмик ҳаракатларини бажариш 
қобилиятини текшириш натижалари, психодиагностик тадқиқотлар 
далилларига барҳам бериш ёки уларни камайтиришга мўлжалланган 
машғулот машқларини тузиб чиқадилар. 
Агар бу машқларни бола билан ўтказилса, кўп ўтмай уларда бефарқлик, 
апатия ва зерикиш юзага келади. Болаларнинг фаоллиги, шунингдек, 
уларнинг диққати ва чидами заифлашади. Бу ҳолатда терапия 
муваффақиятли чиқмайди. Бундан ташқари болалар ўз ҳаракат аппаратининг 
туғма камчиликларини англамайди. Шу сабабли биз шунчаки гимнастик 
машғулотлар ўтказмай, болани қамраб оладиган у ёки бу нуқсон ёки ҳаракат- 
таянч аппарати ривожланишидаги қолоқликни тугатишга қаратилган ритмик- 
мусиқий терапияни амалга оширамиз. 
Ҳаракатлантирувчи ритмик ва ҳаракат машқларига таяниб, шифокор 
ҳаракатли ўйиндаги ролни ишлаб чиқади ва бир ёки бир неча кузатишлардан 
сўнг бола унга бириктирилади. Роль болага ҳам педагогик, ҳам 
психотерапевтик муҳим таъсир кўрсатади. Машқларни бир кунда бир неча 
марта 10-20 дақиқа давомида, аввал индивидуал, сўнгра ўртоқлари билан ва 
ниҳоят бир кунда бир марта бутун гуруҳ билан бирга ўтказиш зарур. 
Болалар вазиятни машқ қилаётганини тушунадилар. Шунинг учун уларда 
айниқса, бундай томошага ота-она ёки дўстлари таклиф қилинса, қизғин 

---

72 
кутиш ҳисси юзага келади. Бунда бола кўпинча ўзининг терапевтик 
жиҳатини англамайди. Болалар мусиқаси, оркестрга эга бу ўйин қизиқарли 
ҳосил бўлиши керак. Куйлаш ва ритмик ҳаракатлар билан боғлиқ бу ўйинлар 
мазмуни замонавий мавзулар, болалар ҳаёти ёки машҳур эртакларга 
боғлиқдир. Болаларни ўз ролини ижро этишда, нутқ ва мусиқий парчалар ва 
куйларни қайтариш мустақил ижодий тажрибага ўргатиш зарур. Бу тарзда 
қувноқ ритмик- мусиқий ўйин ёрдамида бола сезмайдиган даъволаш жараёни 
амалга оширилади.