Nizomiy nomidagi toshkent davlat pedagogika u n IV e r sit e t t n. S. Gaipova, M. Z. Ismatullayeva, A. S. Axmetova

I l l - BOB
M ASH I NAIM BAJARILADIGAN ISHLAR
3 .1 .Tikuv mashinasining yaratilish tarixi
Kiyim tikish jarayonining qiyinligi XVII asr o ‘rtalariga kelib tikuv 
m ashinasini yaratishga urinishlarga olib keldi.
Tikuv m ashinasiga b irin ch i p ate n t 1755 у A ngliyalik Ch.V. 
Veyzentalga berilgan. Bu m ashina oddiy q o ‘l chokiga o ‘xshash chok 
tikardi.
1790 yilda uning vatandoshi Tom as Sten zanjir chok tikadigan 
m ashina uch un patent oldi. Bu m ashina oyoq kiyimlar (poyafzal) 
tikish uchun ishlatilardi, m ashina q o ‘l bilan harakatga keltirilardi, 
m aterial ham q o ‘l bilan igna to m o n y o ‘naltirib turilardi.
Tikuv mashinasi yaratilishida asosiy voqealar XIX asrdagina yuz 
berdi, 1814 yilda tirollik tikuvchi Iosif M edersberger Ch.V. Veyzental 
yaratgan ignadan foydalanib, yangi m ashina yaratdi. Bu m ashina 
ignasi uchlari galm a - gal m aterialga kirgizilardi. Bu albatta ancha 
noqulay edi, tikilayotgan ip 45 sm uzunlikda edi, ip tugaganda 
m a sh in a t o ‘x tatilib , b o sh q a ip o ‘tk a zila rd i, bu esa alb atta ish 
unum dorligini pasaytirardi.
Bu mashinalar m ukam m al bo ‘lmasa ham, ulam ing egalariga ancha
- m unchafoyda keltirdi. Fransiyalik tikuvchi Varfolomey Timone 1830 
yili tikuv m ashinasining yana bir variantini yaratdi va butun bir 
ustaxonaga asos soldi. U nd a 80 ta yog‘o c h d an ishlangan tikuv 
m ashinalarida askarlar kiyimlari tikilardi. Bu m ashinalar zanjir chok 
tikardi. Bu ustaxona egasiga anchagina darom ad keltirdi-yu, lekin 
faoliyati uzoqqa c h o ‘zilmadi, o'nlab ishsiz qolgan tikuvchilar, ishdan 
b o 'sh atilg an lar bir kuni ustaxonaga bostirib kirdilar va ham m a 
m ashinalam i sindirib tashladilar. Tim onening o ‘zi esa Angliyaga 
ko'chib ketishga m ajbur b o ‘ldi.
1845 yilda Amerikalik E. Xou mokili m ashinani ixtiro qildi. Lekin 
uning ham ancha - m uncha kamchiliklari bor edi: sekin ishlardi, 
gazlam a tra n sp o rty o r len ta orqali faqat to ‘g ‘ri chiziq b o ‘yicha 
yurgizilardi. Shunga qaram ay bu m ashina Angliyada keng tarqaldi.
Keyingi m uhim qadam Amerikalik nemis l.M . Zinger tom onidan

---

amalga oshirildi. Material g ‘ildirak orqali suriladigan mexanizm hozirgi 
kunga q adar charm buyum tikadigan m ashinalarda foydalaniladi.
1852 yilda injener Vilson gazlam ani suruvchi m exanizm ni ixtiro 
qildi. Z an jir ch o k tikadigan m a sh in alar u n ch alik m uvaffaqiyat 
qozonm adi, chunki chok osongina so ‘kilib ketardi. Shuning uchun 
ham mokili mashinalar tikuvchilaming talablariga ko‘proqjavobberardi. 
Ixtirochilardan Amerikalik I.M . Zinger omadliroq chiqdi, uning 1849 
yilda yaratgan mashinasi germ aniyalik fabrikachilarni qiziqtirib qoldi, 
bu mashinaning G erm aniya tikuvchilik sanoatida qo‘llanishi tikuvchilik 
ishida katta to ‘ntarish boMdi.
1873 yilda Viller va Vilson Venadagi tikuv m ashinalarining jahon 
ko'rgazm asida yangi m ashinani nam oyish qildilar. Bu m ashinaning 
choki ju d a sifatli bo‘lib, katta muvafaqiyat qozondi. hatto I.M. Zinger 
mashinasi ham bunday raqobatga chiday olmadi. 0 ‘z navbatida I.M . 
Zinger ham yangi takom illashgan m ashinani ishlab chiqardi.
1854 yili I.M. Zinger tikuv mashinalarining ham m a patentlarini sotib 
oldi va o ‘zining kompanoni Dark bilan birga AQSh da tikuv mashinalari 
ishlab chiqara boshladi va butun dunyoga mashhur bo‘lib ketdi.
1890 yili Zinger firmasi Podolskda m ashina zavodini ishga tushirdi, 
bu yerda mashina yig‘ilardi xolos, barcha detallar Germaniyada tayyorlab 
olib kelinardi.
0 ‘shandan buyon juda ko‘p universal m ashinalar yaratildi: q o ‘I 
m ashina, oyoq m ashina, elektr m ashinalar. Hozirgi kunda tikuv 
mashinalarining turli konstruksiyalari ishlab chiqarilm oqda, ulardan 
foydalanish sohalari kengayib borm oqda, oddiy ch okdan tashqari 
u la r zigzag c h o k la r, y o ‘rm a c h o k la r tik a d i, tu g m a q ad ay d i, 
applikasiya va kashtalar tikadi, petlyalar ochadi va h.k.