Nizomiy nomidagi toshkent davlat pedagogika u n IV e r sit e t t n. S. Gaipova, M. Z. Ismatullayeva, A. S. Axmetova

Mashina baxyalar va baxyaqatorlar.
Tikuvchilik buyumlari tayyorlash jarayonlaridagi asosiy texnologik 
jih o z tik u v m a sh in a si h is o b la n a d i. U la rn i u m u m iy ish la rg a 
m o‘ljallangan m ashinalarga, bajaradigan ishi b o ‘yicha ixtisoslashgan 
m ashinalarga va yarim avtom atlarga ajratish m um kin.
Choklovchi mashinalarda detallar ikki ip-ignadagi vamokidagi ipning 
o ‘rilishi hisobga ulanadi. Iplaming o ‘rilish usuliga qarab mashina baxyalari 
moki va zanjir baxyalanga bolinadi. Gazlamalami ulashda ko‘pincha moki

---

baxyali mashinalar, trikotaj polotnolar va boshqa elastik materiallardan 
tikiladigan detallarni ulashda esa zanjir baxyali mashinalar ishlatiladi. 
Moki yordam ida hosil qilinadigan ikki ipli baxyaqator eng ko‘p 
tarqalgan, bunda ustki ip ignaonqali materialga o ‘tganligi uchun “igna 
ipi”, pastki ip mokidagi naychadan chiqqanligi uchun “moki ip ” deb 
ataladi.
Moki baxya pishiq b o ‘ladi, elastik em as, unchalik cho'zilm aydi, 
ip lar m a’lum taranglik bilan o 'rilg an i u c h u n gazlam alar puxta 
ulanadi (25-rasm ).
Mashina ignasininggazlamani teshib o ‘tgan ikkita q o ‘shni nuqtalari 
orasidagi ip larn in g chalishuviga baxya deb aytiladi. Baxyalarning 
uzluksiz takrorlanishi natijasida baxyaqator hosil b o ‘ladi.
I!
25-rasm
Mokili mashinada baxya hosil bo‘lishi 5 bosqichdan iborat (26 - rasm).

---

1) Igna gazlam ani teshib o ‘tib, o ‘zi bilan birgaustki ip ni igna 
plastinasi tagiga olib o ‘tadi. Eng oxirgi pastki holatiga yetib 2-3 nun 
ko'tariladi. Bu vaqtda moki aylanm a harakat qilib, chap tom onga 
igna uchiga yetib keladi va uning xalqasini iladi. Ip tortgich esa eng 
yuqori h o la td a n pastga 
h a ra k a tla n ib , ignani ustki ip b ilan
ta ’minlaydi. Tepki gazlam ani bosib turadi.
2) Igna yuqoriga harakatini davom ettiradi, gazlam adan chiqadi, 
moki aylanma xarakatini davom ettirib, ilib olgan xalqasini o ‘z atrofida 
kcngaytiradi. Ip tortgich pastga harakatini davom ettirib mokini ustki 
ip bilan ta ’minlaydi.Tepki vatishli reyka aw algi holatida qoiadi.
3) Igna yuqoriga harakatini davom ettiradi va eng oxirgi yuqori 
holatiga yetadi. Moki chapga aylanma harakatini davom ettirib, xalqani 
maksimal kengaytiradi. Ip tortgich esa pastda harakatini davom ettirib, 
eng pastki holatiga yetadi. Tepki va tishli reyka awalgi holatida qoiadi.
4) Igna pastga harakatlanadi. M oki aylanm a harakatini davom
ettirib 210°gao‘tadi, xalqani bo'shashtiradi, naycha ipi esa shu 
xalqa ichida qolib chalishuv hosil b o ‘ladi. Ip tortgich birdan ko‘tarilib, 
ustki ip xalqasini tortadi.Tepki vatishli reyka aw algi holatida qoiadi.
5) Igna gazlamaga kira boshlaydi. Moki orqaga aylanib, dastlabki 
holatiga keladi. Ip tortgich eng yuqori holatiga yetadi va baxyani 
taranglaydi. Shu vaqtda tishli reyka bir baxyaga gazlamani suradi. Tepki 
avvalgidek gazlam ani bosib turadi.