Nizomiy nomidagi toshkent davlat pedagogika u n IV e r sit e t t n. S. Gaipova, M. Z. Ismatullayeva, A. S. Axmetova

3.8.M ashinada bajariladigan ishlar uchun ish o ‘rnini tashkil qilish
M ashinada bajariladigan ishlar u ch u n moMjallangan ish o ‘rni 
indivudual elektr yuritm ali stol, o ‘rindig‘i rostlanadigan vintli stul 
bilan jihozlanadi. Stolga tikuv m ashinasining bosh qismi o 'm atilad i, 
zarur asbob uskunalar q o ‘yiladi.
Ish o ‘rnida alohida yoritgich tarzidagi yoki m ashina korpusiga 
o ‘rn atilg an m ahalliy ch iro q b o ‘lishi lozim . T epkini oyoq bilan 
ko‘tarish uchun stol qopqog‘i tagiga tii'sakli richag o'm atiladi. Stol 
sirti silliq b o ‘lishi kerak. N aychaga ip o ‘rash uchun stolga maxsus 
jih o z m ahkam lanadi.
Stolda ishlov beriladigan detallar h am da m azkur texnologik 
operasiyani bajarish uch u n zarur b o ‘lgan asbob, m oslam alargina 
turadi.

---

Ish oxirida ish o ‘rnini yaxshilab tozalash, ishlayotgan detallarni 
shkafga qo'yish, asbob va m oslam alarni stol tortm asiga solish kerak. 
Ish o 'm i to ‘g ‘ri tashkil qilinganda m ehnat unum dorligi oshadi va 
mahsulot sifati yaxshilanadi.
3 .9 .Mashina chok turlari
Tikuv buyumlarini biriktiruvchi asosiy vosita mashinada tikiladigan 
ipli ch o klard ir. M ashina ch o k la r vazifasi va joylashishiga k o ‘ra 
quyidagilarga boMinadi: birlashtiruvchi choklar, ziy choklar va bezak 
choklar.
Birlashtiruvchi choklar
Birlashtiruvchi choklar kiyim detallarini birlashtirishga xizmat 
qiladi. Bu choklarda detallar chokning ikki tom onida yotadi, masalan, 
orqa, yon, yelka, yeng qirqim larini birlashtiruvchi choklar.
Biriktirm a chok, yorm a chok, q o ‘ym a chok, bostirm a chok, 
tu tash tirm a ch o k , q o ‘sh ch o k va ichki ch o k lar b irlashtiruvchi 
choklarga kiradi.

---

Birktirma chok (30-rasm , a) kiyim tikishda eng ko‘p uchraydigan 
choklardan biri b o ‘lib, u yeng qirqim larini, old va orqa b o ‘laklarining 
yon qirqimlarini, shim va yubkalaming yon qirqimlarini birlashtirishda 
ishlatiladi. Tikilgan chokni yupqalashtirish uchun chokni yorib, yoki 
chokni bir tom onga yotqizib dazm ollanadi.
Ayollar yengil kiyimi va b o lalar kiyim ining asosiy detallarini 
tikishda biriktiim a chokning kengligi 1,0 - 1, 5sm b o ‘lishi kerak.
Yorm a choklar. (30-rasm , b). Qirqim lari ikki tom onga yotqizilgan 
yoki dazm ollab qotirilgan biriktirm a choklar ikki to m o nd an bezak 
baxyaqatorlar bilan tikilishi m um kin. N am lab-isitib ishlash qiyin 
b o ‘lgan g azlam alard an kiyim tik ish d a, c h o k larn i biriktirish va 
puxtalashda, shuningdek yubkalarning old, orqa bo'laklarini bezash, 
ham da ulashda shunday choklar ishlatiladi. Bunday chok solish uchun 
detallarni biriktirm a chok bilan tikib olib, shu chok ikki tom onga 
yoriladi va gazlam aning o ‘ng to m onidan biriktirm a chokning ikki 
yoniga undan 0,2 sm m asofada baxyaqator yuritib chiqiladi.
O o ‘vm a choklarning (30-rasm , v) ochiq va berq qirqim li xillari 
b o ‘ladi. O ch iq q irq im li q o ‘y m a c h o k la r kiy im dag i q o tirm a li 
detallam ing boMaklarini ulash uch un ishlatiladi.
Bunday chokni tikish uchun detaining cheti ikkinchi detaining 
chetiga qo‘yiladi va qirqim lardan bir xil masofada m ashinada biriktirib 
tikiladi. Bir detal ikkinchi detal ustiga 0, 6 - 1,0 sm o ‘tib turishi 
kerak. Baxyaqator detallarning qirqim idan 0, 3 - 0,5 sm ichkaridan 
tushiriladi.
Berq qirqimli q o ‘ym a choklar to ‘g ‘ri va shakldor koketkalarni, 
qoplam a c h o ‘ntaklarni ulash uchun ishlatiladi. Bunday chokni tikish 
uchun bir detaining cheti bezak baxyaqator eniga 1, 0-1,5 sm (engil 
kiyimda), 0,5-0,7 sm (ustki kiyim da) q o ‘shilgan masofaga bukib, 
k o ‘klanadi, dazm ollanadi, so‘ngra ikkinchi detaining o'ngiga q o ‘yib 
bostirib ko‘klanadi va m odelda k o ‘zda tutilgan m asofada bostirib 
baxyaqator yuritiladi. Baxyaqator bilan qirqim lar orasidagi masofa 
gazlam aning qalinligiga va titiluvchanligiga qarab olinadi.
Bostirma chok (30-rasm , g) ham , biriktirm a choklar kabi, yon, 
yelka q irq im la rin i, kiyim old b o ‘lagi va o rt b o ‘lagini, yubka 
boMaklarini, yenglam i va boshqa detallarni ulash u ch u n ishlatiladi.

---

Ikkita berq qirqim li bostirm a chok hosil qilish uch u n ikki detal 
o ‘ngini ichkariga qilib q o ‘yiladi, qirqim lari tekislanadi va bezak 
baxyaqator kengligiga 0,5-1,5 sm q o ‘shilgan masofada biriktirib tikiladi. 
C h o k q ir q im la r i o ld in ik ki to m o n g a y o rib , y o tq iz ila d i va 
dazm ollanadi, so ‘ngra qirqim lardan b in boshqa tom onga qayiriladi, 
dazm ollab q otirilad i va o ‘ng to m o n id a n m odelda k o ‘rsatilagan 
m asofada bezak baxyaqator bilan puxtalanadi. Ip gazlam a, shoyi, 
rezinalangan plashlik va plyonka qoplangan kapron materiallar, tabiiy 
va sun’iy charm , zamsha, porolon va boshqa materiallardan tikiladigan 
kiyim lam ing choklari dazm ollanm asdan bostirib tikiladi.
Bitta berk qirqim li va cheti berk bostirm a cho k hosil qilish uchun 
pastki detal ustki detalga nisbatan bezak chok eniga 0,4-0,7 sm (ustki 
kiyimda), 0,7-1,0 sm (engil kiyimda) q o ‘shilgan masofada chiqariladi 
va ustki detal qirqim idan 0,5 sm ichkaridan tikiladi. S o‘ngra detal 
ikki tom onga yotqiziladi, ch o k qirqim lari esa kalta detal tom onga 
qayriladi va m odelda ko‘zda tutilgan masofada bezak baxyaqator bilan 
puxtalanadi.
Tutashtirm a chok (30-rasm, d) qotirm alik materiallardan bichilgan 
detallarni ulash u ch u n , shuningdek yupqa chok chiqarish talab 
qilingan hollarda bort qotirm asidagi vitachkalarni birktirib tikish 
u ch u n ishlatilad i. B unday ch o k n i tik ish u c h u n ikki d etain in g
qirqimlari yupqa gazlama yoki boshqa gazlama b o ‘lagi ustiga qo'yiladi 
va qirqim dan 0,5 sm ichkaridan bostirib tikiladi, keyin detallam ing 
qirqim lari siniq baxyali m ashinada ulanadi.
Q o ‘sh chok (30-rasm ,e) kiyimlar, choyshablar, shuningdek ip
gazlam adan yengil bolalar kiyimini tikishda ishlatiladi. Bunday chok 
tikish uchun detallar oldin teskarisini ichkariga qilib q o ‘yiladi va 
0,3-0,4 sm ichkaridan biriktirm a chok bilan tikiladi, so ‘ngra tikilgan 
d e ta lla r a g ‘d a rilib , o ‘n g in i ic h k a rig a q a ra tib q o ‘y ilad i, ch o k
t o ‘g ‘rila n a d i h a m d a d e ta lla r c h e tid a n 0 ,5 -0 ,7 sm ic h k arid an
baxyaqator y uritiladi. Ichki ch o k lar (3 0 -rasm , j) ich kiyim lar, 
maxsus kiyimlar va astarsiz kostyum lar tikishda ishlatiladi. Tayyor 
chokning eni 0,5-0,7 sm. Bunday chokni tikish uch un ikki detal 
o ‘ngini ichkariga qilib q o ‘yiladi, ostki d etaining qirqim i tayyor 
holdagi chok eniga 0,3-0,5 sm q o ‘shilgan masofaga chiqariladi, ostki

---

detaining qirqimi ustiga qayriladi va qirqim dan 0,1 -0,2 sm ichkaridan 
biriktirib tikiladi. S o‘ngra detal ikki tom onga yoyiladi, chok kichik 
qirqim ni berkitadigan qilib qayriladi va shu qayrilgan chetidan 0,1 - 
0,2 sm m asofada ikkinchi baxyaqator yuritiladi.